Исмат Хушев: Қодиржон Ботиров билан учрашув (“Истанбулга саёҳат” –

 

Суратда: “Дунё ўзбеклари” Бош муҳаррири Исмат Хушев Қирғизистондаги ўзбеклар лидери Қодиржон Ботиров билан Истанбулдаги учрашув чоғида…

1.     Сўз боши ўрнида…

Баъзан шундай бўлади. Бир нарсани ёзмоқчи бўласиз-у, лекин хотиралар тутқич бермай,  уни ҳеч якунлолмай юрасиз.

Муҳаммад Солиҳнинг таклифи билан Туркияга бориб “Истанбулга саёҳат” номли хотиралар туркумини эълон қилганимга ҳам анча бўлиб қолди.

Лекин унинг ҳали мантиқан ниҳоясига етмаганини кўпчилик билмаса керак. Бунинг ўзига хос сабаблари бор, албатта.

Биринчидан, Муҳаммад Солиҳ билан боғлиқ хотираларни алоҳида, Қодиржон Ботиров билан бўлган учрашувни алоҳида ёзишни ният қилган эдим.

Биринчи вазифани якунлаганимга анча бўлди. Муҳаммад Солиҳ билан бўлган учрашув ва суҳбатлар ўқувчиларда қизиқиш уйғотди ва самимий кутиб олинди.

Лекин иккинчи вазифани адо этиш ҳанузгача чўзилиб келди.

Бунга сабаб – Қодиржон Ботиров билан бўлган суҳбат ёзилган магнит лентасининг техник ҳолати ва овоз сифатини тиклаш жараёни бўлди.

Узоқ мулоҳазадан сўнг мен суҳбат қандай бўлган бўлса, шундайлигича – ҳеч бир таҳрир ва тузатишларсиз эълон қилиниши керак деган фикрга келдим.

Қолаверса душанба – 17 март куни бошланажак навбатдаги янги сафар боис, “Истанбул хотиралари”ни якунлаш зарурати туғилди…

 

2.    Қодиржон Ботиров билан учрашув

Мен бу киши ҳақида жуда кўп эшитган ва ўқиган эдим.

Қирғизистондаги ўзбеклар лидери аслида янги ҳукуматнинг иккиюзламачилик сиёсати қурбони  деган иддаолар ҳам менинг эътиборимдан четда қолмаган эди.

Қодиржон ака мен фараз қилгандай ўта самимий, очиқ кўнгил ва дилкаш инсон экан.

Истанбулнинг Тақсим майдони атрофидаги мўҳташам ресторанларнинг бирида учрашарканмиз, худди эски қадрдонлардай қучоқ очиб  мени қаршиладилар.

У кишидаги бу бегидир самимият бизни бир пасда иноқлаштириб қўйди.

Улар даврада тўрт киши эдилар.

Иккала ҳамсуҳбатлари билан мени таништираркан, Қодиржон ака уларнинг бири “Ал Жазира” мухбири, иккинчиси эса Россиядан келган журналист эканини ҳам алоҳида таъкидлаб, сўнг уларга мени таништирдилар:

–       Хориждаги машҳур ўзбек журналисти Исмат Хушев!

Учинчи шериклари – ўзбек йигити, қирғизистонлик  сафдошлари экан – Украинадан келибди.

Биринчи қадаҳни танишганимиз учун кўтардик.

Муҳаммад Солиҳ билан бир ҳафта бирга бўлиб, бу дунёда шароб ва май деган сархуш ичимликлар борлигини ҳам эсдан чиқариб юборган эканман…

Русларда: “Бадани қизиганлар – тез тил топишади” деган гап бор. Қодиржон ака ва у кишининг  ҳамроҳлари билан  биз ҳам тезда қадрдонлашиб қолдик…

3.    Тонгги қўнғироқ…

Ўша оқшом Қодиржон аканинг даврасида узоқ ўтирдик. Бешовлон бир бўлиб, бу кўҳна дунёнинг сиру асрорини роса муҳокама қилдик…

Узоқ ўтирдик, кўп ичдик  ва кеч тарқалдик.

Эртаси куни эрталаб, ҳали уйқуга тўймай, кетма кет янграган телефон қўнғироғидан уйғониб кетдим.

Трубкада Қодиржон аканинг тетик ва шодон овози янгради:

–       Агар қарши бўлмасангиз, денгиз бўйидаги қаҳвахонада кўришсак. Чехларнинг энг машҳур пивоси фақат ўша ерда бўлади…

Қодиржон ака агар ўша сўнгги сўзни айтмаганида, учрашувга ҳам, суҳбатга ҳам майлим мутлақо йўқ эди. Чунки уйқуга тўймаган одамга ҳеч нарса ёқмаслиги табиий.

Лекин чехларнинг пивосини эшитиб, бошим оғриётганини сездим. Уйқум қочиб кетди…

4.    Яккама якка (“Тет а тет”) суҳбат…

Истанбулни иккига бўлиб турган денгиз бўйларида оромижон ресторан ва қаҳвахонлар талайгина. Бу ерлардан эртадан кечгача одамнинг оёғи узилмайди.

Истанбулни бежиз сайёҳлар юрти деб айтишмаган…

Қодиржон аканинг йигитлари меҳмонхонага келиб,  мени бир пасда у кишининг ҳузурига олиб боришди.

Қодиржон ака кечагидай – ҳеч ўзгармаган – очиқ кўнгил ва хушчақчақ ҳолда эди. Уйқуга тўймагани ҳам сезилмади.

Дастурхон усти бир пасда турли туман ноз неъматларга тўлиб кетди. Туркия ҳам худди Ўзбекистондай дастурхони тўкин, таомлари ширин давлат.

Муздай чех пивосини ҳўплаб эрталабдан тушга қадар суҳбатлашдик.

Бу орада Қодиржон аканинг йигитлари аэропортга бориб, у киши учун самолетга билет олиб келишди. Стокгольмда ўтаётган Қирғизистонга оид қандайдир халқаро симпозиумга боришлари керак экан.

Самолёт учадиган вақтга қадар яна суҳбатимиз давом этди.

Ўша куни биз Қодиржон ака билан Қирғизистондаги Қурмонбек Бакиев инқирозига оид воқеа ва ҳодисалар тафсилотини алламаҳалгача муҳокама қилдик.

Менинг бу боис у кишига берадиган саволларим кўп эди.

Мен ўзим ҳануз тушуниб етолмаган қирғизистондаги сирли “инқилоб” ва ўзбеклар қатлиомига оид жуда кўп саволларга Қодиржон акадан жавоб топишни истардим…

 Қирғизистондаги ўзбеклар лидери Қодиржон Ботировнинг Истанбулда “Дунё ўзбеклари” Бош муҳаррири саволларига берган жавоблари…

1 савол: Қодиржон ака, Қирғизситондаги 2010 йилги уруш – ўзбеклар қатлиоми арафасида мамлакатдаги ижтимоий сиёсий вазият қанақа эди?

Қодиржон Ботиров: Ҳаммамизга маълумки, 2005 йилги революциядан кейин Курмонбек Бакиев ҳокимиятга келди. Аскар Акаев Москвага қочди. Аскар Акаевнинг охирги раҳбарлигидаги  давлатни  коррупцион, оилавий ва кланлар  билан бошқариш системалари ўз натижасини берди ва оыибатда революция билан якунланди.

Ҳокимиятга келган Курмонбек Бакиев республикани демократик йўналишда обораман ва парламент бошқаради, ҳукуматни парламент формировать қилади деган ваъдалари асосида, янги Конституция қабул қилинди, янги  ҳукумат тузилди ва иш бошланди.

Иш бошланганидан кейин Қурмонбек Бакиев эл олдида берган бир тўп ваъдаларини устидан чиқолмади.

Албатта, унинг атрофида тўпланганлар асосан Аскар Акаевични ҳокимиятдан кетказиш мақсадида республика жанубида – Ўш, Жалолобод, Боткент вилоятларидан келган халққа   Сизларни  иш билан таъминлаймиз, катта ойликлар берамиз, уйлик жайлик бўласизлар,  иқтисодий реформалар  ва социал йўналишларда яхши ўзгаришлар бўлади деб ҳар хил катта катта ваъдалар берганди.

Берган аосий ваъдаларининг бирортасини ҳам бажараолмаганини ўзи очиқ тан олиб, менга фақат ваколат керак, ваколат бўлмаса бўлмайди деб айтган.

Мен Президентман, ҳуқуқим кам. Бизда  парламент бошқарадиган система, бунинг учун Конституцияга яна ўзгартириш киритиш керак деган мақсадда қисқа вақтда Конституцияга ўзгартириш киргизиб, ўз олдига қўйган мақсадларига эришди.

Сўнг, ўзи билан бирга революция қилган кадрларнинг ҳаммасини давлат системасидан босқичма босқич, бирма бир сиқиб чиқарди. Ва ўзига садоқат билан ишлайдиган кадрларни олиб келди.

Асосан унинг ёнида туриб ёрдам берадиган оиласи бўлди. Максим Бакиев билан Марат Бакиев иккита фарзанди, қолаверса, укалари Жаниш Бакиев, Аҳмад Бакиев, Одил Бакиев, Танибек Бакиев, шунга ўхшаган бир тўп яна қариндош уруғлар ҳаммаси унинг атрофига тўпланди.

Эски  даврда  Аскар Акаев қандай бошқарган бўлса, булар янаям каттароқ масштабда   оилавий, қариндош уруғчилик нуқтаи назаридан атрофига ҳамма яқинларини тўплаб давлат бошқаришни йўлга қўйди. Ва ўмириш бошланди…

(Суҳбатнинг давомини аудио дан тинглашингиз мумкин)

 

  2 савол: Сизнинг ўша пайтда мамлакат раҳбарияти билан алоқаларингиз қандайлигини ҳам билишни истардик. Хусусан Қурманбек Бакиев билан…

  3 савол: Марҳамат қилиб айтингчи, урушга асосан нима сабаб бўлди? Нимадан бошланди бу уруш. Унинг сабабчилари қирғизларми ё ўзбеклар?

4 савол: Сиз урушга қадар Ўзбекистон ҳукумати билан алоқада бўлганлигингиз ҳақида эшитгандим. Шу ростми. Агар рост бўлса, бу алоқалар қайси доираларга мансуб эди. Олий раҳбариятгами ё шунчаки Тошкентдаги бизнес доираларигами?

  5 савол: Қирғизистондаги уруш сабаблари ҳануз ўрганилмаяпти. Унинг асл келиб чиқиш сабаби ҳақида ҳам расмий Бишкек ҳануз тайинли  бир гап айтгани йўқ. Шундай бир вазиятда Қирғизистонда ўзбеклар қандай қилиб умргўзаронлик қилиши мумкин?

  6 савол: Сиз урушга сабаб бўлган асосий воқеалар ҳақида гапирдингиз. Бундан чиқди, Қурманбек Бакиевни ҳокимиятдан қирғизлар эмиас, балки ўзбеклар  ҳайдаган экан да. шундай десак тўғри бўладими?

  7 савол: Нега урушда ўзбек ҳукумати бетараф туришни маъқул кўрди. Бу Каримовнинг узоқни кўра билиш қобилиятидан даракми ё Сизнинг танобингизни тортиб қўйишдан далолатми. Сизнинг фикрингиз…

  8 савол: Нега ўзбек ҳукумати аввал Сиз билан турли доираларда муросаи мадора қилиб келиб, урушдан кейин алдоқаларни батамом узди. бунинг сабабини Сиз нимада деб биласиз?

  9 савол: Сиз Қирғизистонни қандай қилиб ва қачон тарк этдингиз?

  10 савол: Шу пайтга қадар Қирғизистондаги ўзбеклар қатлиомига оид расмий ва норасмий матбуот хабарларидан Сиз нечоғлик розимиз. Яъни улар қай даражада ҳақиқатга мос келади Сизнингча…

  11 савол: Нега ҳануз Қирғизистондаги қочоқларнинг сиёсий бошпана олиш масаласи бу қадар чигал. Айтиш мумкинки, имконсиз. Нега?

12 савол: Оилавий саволлар ҳам бор. Дунё ўзбеклари Сизнинг қандай қилиб Қирғизистондаги қудратли кишилардан бирига айланишингиз билан бирга,   оилавий аҳволингиз ҳақида ҳам билишни исташади…

  13 савол: Эшитишимга қараганда Сиз ўз оилангизни бундан ўн йиллар муқаддам Дубайга жўнатиб юборган экансиз. Нима бу, Сиз ўша пайтдаёқ истаган ва кутилмаган пайтда уруш бўлиши мумкинлигини билганмисиз ё Қирғизистондаги сиёсий вазият барқарорлигига ишонмаганмисиз?

  14 савол: Сиз Қирғизистондаги келажакни қандай тасаввур қиласиз…

  15 савол: Энг сўнгги савол, кўнглингизда дунё ўзбекларига, қирғиз ва ё ўзбек ҳукуматига айтадиган гапларингиз бўлса, марҳамат…

(Қодиржон Ботиров билан суҳбат давомини қуйидаги аудиодан тинглашингиз мумкин)

 

Исмат Хушев,

Торонто – Истанбул – Торонто.

22 – 30 сентябрь, 2014 йил