Муҳаммад Солиҳ: “Йўлнома” (40)
АМЕРИКА Сафар программаси бир ойга мўлжалланганди. Унга, асосан, Америка этнографияси ва у ерлардаги миллий қавмларнинг турмуш тарзи билан танишув режа қилинганди. Балки, бундай бир программа даражасида Ўрта Осиёдан чақирилаётган илк…
Муҳаммад Солиҳ: “Йўлнома” (39)
СОКИН САЙЛОВ Бу сайлов Ислом Каримов режимидаги илк ва сўнгги нисбатан демократик сайлов бўлганди. Аммо биз у пайтда «бу сайлов демократиянинг бошланиши, ҳали камчилиги кўп, янаги сайловларда демократия янада кўпроқ…
Муҳаммад Солиҳ: “Йўлнома” (38)
1990 йил ЯНГИ ТАШКИЛОТ Янги йилда орзу қилганимдек, «шеърият диёри»да гизлана олмадим. Орзу қилмаганимдек, яна ўша сиёсат остонадан кетмай турарди. Ёзувчилар Уюшмасига келаётган халқ миқдори ўша-ўша, омманинг фаоллиги ҳали ҳам…
Муҳаммад Солиҳ: “Йўлнома” (37)
ҚОЧИШ Тошкентга келиб, «Бирлик» Қурултойининг ўтгани ва у ерда ташкилотнинг янги раҳбарияти сайланганидан хабар топдим. Мени ташкилот фаолиятида янгидан иштирок этишга ундадилар. Мен рад этдим. Рад этиб, тўғри қилганимни бугун…
Муҳаммад Солиҳ: “Йўлнома” (36)
САЁҲАТНИНГ ҲИКМАТИ Саксон тўққизнинг ноябрида СССР Ёзувчилар Союзи йўлланмаси билан Финляндияга кетдим. Гуруҳда рус шоирлари Белла Ахмадуллина, Алексей Паршчиков, яна бир шоира ва бир танқидчи бор эди. Бу саёҳат мен…
Муҳаммад Солиҳ: “Йўлнома” (35)
ҚОЧИШ ОРЗУСИ «Бирлик» Программасининг матбуотда босилиш эҳтимоли турли хил кучларни турли йўналишларда ҳаракатга келтирди. Чунки, бундай бир ҳужжатнинг жумҳуриятда эълон қилиниши Коммунистик Партия каби ягона, гегемон қувват қаршисига бир алтернатив,…
Муҳаммад Солиҳ: “Йўлнома” (34)
ЯНГИ СЕКРЕТАР Фарғона воқеаси Рафиқ Нишоновнинг раҳбарликдан кетиши билан битди. Халқ орасида тарқалган миш-мишларга кўра, Фарғона воқеалари Нишоновнинг Москвага олинишига асосий сабаб эди. Менимча, асосий сабаб бошқа эди. Саксон тўққизнинг…
Муҳаммад Солиҳ: “Йўлнома” (33)
ҚУЛУПНАЙ ҒАВҒОСИ 1989 йил 3 июн куни тушдан кейин марказқўмдан хабар келди. Идеология котиби Холмухаммедов зудлик билан келиб-кетишимни сўрабди. Телефон қилдим, котиб хонасида эмасди. Секретари «ўзлари шу ердалар, сизни кутишаяпти,…
Муҳаммад Солиҳ: “Йўлнома” (32)
ҚУРУЛТОЙ Май ойининг охирида «Бирлик» ҳаракатининг биринчи қурултойини ўтказадиган бўлдик. Унинг низоми ва дастури лойиҳаларини тасдиқлаш, раҳбарлик тизимларини сайлаш қурултой кун тартибига қўйилганди. Анчагина нуфузли олим мутахассисларни янги қурилаётган ташкилотга…
Муҳаммад Солиҳ: “Йўлнома” (31)
ИЛК ҒАРБЛИК СИЁСИЙ АРБОБ Илгарилари Совет Иттифоқига келган ғарблик сиёсатчилар Москвада қабул қилиниб, Москвадан орқасига қайтариб юборилаверарди. Ўрта Осиё ва Кавказ ўлкаларига келса ҳам, турист сифатидагина келар ва ёнларида доим…
Муҳаммад Солиҳ: “Йўлнома” (30)
МАРКАЗҚЎМНИНГ ИЛТИФОТИ 1989-йил февралда Ўзбекистон Олий Советининг анчагина депутати Совет Иттифоқи Олий Советига сайланди ва ўзбек ҳукумати бўшаган ўринларга сайлов эълон қилди. Одатдагидай, бўлажак сайлов тўла маҳаллий ҳокимият назорати остида…
Муҳаммад Солиҳ: “Йўлнома” (29)
СОВЕТ ПАРЛАМЕНТИ ВА САХАРОВ «Парламент» сўзи биз совет кишилари учун янги сўз эди. Бу калимани сиёсий адабиётда кўп учратгандик, аммо ўзимизнинг кундалик ҳаётимизга ҳеч тадбиқ қилиб кўрмагандик. Чунки, у бизнинг…
Муҳаммад Солиҳ: “Йўлнома” (28)
НОМЗОДЛИККА» НОМЗОД 1989 йилнинг феврал ойида, Тошкентда, Ўрдадаги Агропром биноси залида «номзодликка номзод сайлаш конференцияси бўлиб ўтди». Биз Собир Рахимов тумани миллий округидан тўрт ёки беш киши кўрсатилган эдик. Бу…
Муҳаммад Солиҳ: “Йўлнома” (27)
ПАССИВ АКТИВ Январ ойида СССР Ёзувчилар Союзининг Пленуми чақирилди. Бу пленум Ёзувчилар Союзи тарихида энг ҳаяжонли ва энг эҳтиросли мажлис ўлароқ тарихда қолди. Зотан, пленум Ёзувчилар ташкилотининг сўнгги жиддий мажлиси…
Муҳаммад Солиҳ: “Йўлнома” (26)
ХАЛҚ ҲАРАКАТИДАГИ ИЛК ТАЖРИБАЛАР Гарчанд 80-йиллар ўрталарида пайдо бўлган ижтимоий активлик саксон саккизинчи йилда аниқ сиёсий тус олган бўлса ҳам, «Бирлик» ҳаракати сиёсий эмас, ижтимоий либос билан саҳнага чиқди. У…
Муҳаммад Солиҳ: “Йўлнома” (25)
АКАДЕМИККА МАКТУБ Саксон тўққизинчи йил январ ойининг еттисида «Совет Ўзбекистони», «Правда Востока» ва «Ташкентская правда» газеталарида менинг Кружиилин-Хисомовларга жавоб мақолам босилиб чиқди. Бунинг босилиши менинг ғалабамдан кўра, кўпроқ талаба ёшларнинг…
Муҳаммад Солиҳ: “Йўлнома” (24)
БИРИНЧИ МИТИНГ «Бирлик» таъсиси қилинганига бир ой тўрт кун тўлган эди, саксон саккизинчи йилнинг 15-декабри эди. Одатдагидек, эрталаб соат 9да уйдан чиқдим. Негадир мени олиш учун Уюшмадан машина келмаганди. Яёв…
Муҳаммад Солиҳ: “Йўлнома” (23)
«БИРЛИК» ТАШКИЛОТИНИНГ ТАЪСИСИ Ниҳоят, ноябр ойининг ўн биринчи куни биз, бир гуруҳ ёзувчи ва олим, режалаганимиз ташкилотни таъсис этиш учун қўшиқчи шоир Дадахон Ҳасаннинг уйида тўпландик. Янглишмасам, 15-17 тача киши…
Муҳаммад Солиҳ: “Йўлнома” (22)
КОТИБЛИК Ёзувчилар Уюшмасига котиб бўлиб сайлангандан кейин нафақат шеър, мақола ёзишга ҳам вақт қолмади. Йўқ, мен Уюшманинг иши билан машғул бўлмадим. Уюшма раиси ёзувчи Одил Ёқубов ва яна мендан бошқа…
Муҳаммад Солиҳ: “Йўлнома” (21)
ШОИРЛИК МАҚОМИ Ваҳоланки, шоирлик мен учун дунёнинг энг қулай касби эди. Ҳеч кимга, ҳеч бир идорага, ҳеч бир фирқа ёки ҳукуматга нима қилаётганинг ҳақида ҳисобот бермайсан. Ҳатто шеърни газетада бостириш…
Муҳаммад Солиҳ: “Йўлнома” (20)
ТАШҚАРИГА САЁҲАТ 80-йилларда бошланган миллий ҳаракатнинг энг пассив бўлгаси пойтахт Тошкент эди. Бунинг икки сабаби бор эди: биринчиси, дунёдаги бутун катта шаҳарлардаги каби, Тошкент аҳолиси ҳам моддиятчи ва космополит қавм…
Муҳаммад Солиҳ: “Йўлнома” (19)
СЕНТИМЕНТАЛ ХАЛҚЧИЛЛИК Саксон саккизнинг бошида Ўзбекистон Компартиясининг Биринчи секретари қилиб Рафиқ Нишонов тайинланди. Бу одам узоқ йиллар дипломатик вазифа билан чет элларда хизмат қилган, тажрибали кадр эди. Унинг бир пайтлар…
Муҳаммад Солиҳ: “Йўлнома” (18)
ШЕЪРИЯТ ЗИРҲИ Саксон олти ва саксон еттинчи йил мен учун адабиёт ва шеър иккинчи планга чекинди. Узун йиллар давомида шеърият, бизнинг авлод учун миллий ўзликни ҳимоя қилиш воситаси бўлди. Шеърларда…
Муҳаммад Солиҳ: «Йўлнома» (17)
1987 йил «ОИЛАНИ ПЛАНЛАШТИРИШ» Ҳали қайта қуришгача, Россия стратеглари 2010-йилга бориб, Совет Иттифоқида кичик миллатлар нуфузи буюк рус миллати нуфузидан ошиб кетади, бунинг тадбирини эртароқ олиш керак, дея бошлагандилар. Бу…
Муҳаммад Солиҳ: “Йўлнома” (16)
ДЕКАБР ВОҚЕАЛАРИ 1986 йил декабрда Олма-ота воқеалари рўй берди. Минглаб одамлар кўчага чиқиб, давлат кучлари билан юзма-юз тўқнаш келди. Бу жуда муҳим воқеа эди. Бу одамларни кўчага чиқишга ундан ким…
Муҳаммад Солиҳ: «Йўлнома» (15)
ПЛЕНУМ Саксон олтинчи йилнинг кун тартибига тарихни ҳимоя қилиш, 20-йиллар адабиёти намояндаларининг меросини тиклаш, ўзбек тилига эътиборни кучайтириш (ҳали давлат тили ҳақида гап йўқ), Орол кўлини қутқариш, болаларни меҳнатдан озод…
Муҳаммад Солиҳ: «Йўлнома» (14)
ТУРКЛАР Саксон олтининг сентябр ойида Тошкентда дунё туркологларининг конференцияси бўлиб ўтди. Унга Оврупо ва Осиё ўлкаларидан мутахассис олимлар қатнашишди. Туркиядан келган ҳайъат анча катта эди. Авваллари у ердан Ўрта Осиёга…
Муҳаммад Солиҳ: “Йўлнома” (13)
1986 йил ВАТАННИНГ ҚАЙТИШИ Агар янглишмасам, ўша саксон бешинчи йилдан бошлаб мен ўз шеърларимни одамлар ҳузурида ўқий бошлагандим. Авваллари ўқимасдим ёки жуда оз ўқирдим. Шеърларим жуда қисқа бўларди ва уларни…
Муҳаммад Солиҳ: «Йўлнома» (12)
НАСАБСИЗЛАР Руслар Туркистонни ишғол қилганидан сўнг унга қарши зулмкор ва олчоқ сиёсатини кўпроқ рус бўлмаган насабсиз маъмурлар, таги паст жосуслар ва ҳаромзода қотиллар ёрдамида амалга оширганлар. Болшевиклар бу сиёсатни айнан…
Муҳаммад Солиҳ: «Йўлнома» (11)
ГОРБАЧЕВ Горбачев ҳокимиятга келганида унинг «келиши» фавқулодда бир ҳодиса саналгани йўқ. Ҳар ҳолда, Москвани истисно қилганда, совет кишилари бу янги лидердан каромат кутмаган эдилар. Москва аҳли эса, воқеани ҳаяжонли қаршилади.…
Муҳаммад Солиҳ: «Йўлнома» (10)
1985 йил ПОЛИТБЮРОГА МАКТУБ Саксон бешинчи йил биз учун «Совет Ўзбекистони» газетасида босилган ғоявийлик ҳақидаги йирик мақола билан бошланди. Янглишмасам, мақола «Ғоявийлик — бош мезон», деб аталар ва ундан 30-йилларнинг…
Муҳаммад Солиҳ: «Йўлнома» (9)
АМАЗОН ХОТИН Мен ҳеч қачон саёҳатга чиқиб «саёҳат туркумлари» ёзмаганман. Долзарб воқеаларга ҳам вақтида «реакция» кўрсатолмаганман. Бу мижоз масаласи. Мен масалан, бировдан ҳақорат эшитсам, унга қарши дарҳол жавоб беролмасдим. Бунга…
Муҳаммад Солиҳ: «Йўлнома» (8)
ТУШ Турғунлик ҳавоси шу қадар нафасни қиса бошлаган эди-ки, бунга наин-ки, ҳимоясиз мардум, ҳатто хусусий табиблари бўлган давлат раҳбарлари ҳам дош беролмади, изма-из ўла бошладилар. 1982 йил охирида Брежнев, ундан…
Муҳаммад Солиҳ: «Йўлнома» (7)
БЕГОНА Шундай қилиб, минг тўққиз юз саксон тўртнинг март ойи эди ва мен ҳам кўплар қатори Дўрмонда илҳом парисини кутиб ётардим. У келавермаганидан, уни хаёл қилардим: Илҳом парисини кўрдим тўсатдан,…
Муҳаммад Солиҳ: «Йўлнома» (6)
АДАБИЁТ ФЕТИШИЗМИ Минг тўққиз юз саксон тўртнинг март ойи эди. Дўрмондаги ёзувчилар уйида илҳом парисини кутиб кун ўтказаётган эдим. Ишим унча қийин эмасди, ўша илҳом париси келганда саккиз ёки ўн…
Муҳаммад Солиҳ: «Йўлнома» (5)
Иккинчи бўлим 1983-1993 йиллар АНДРОПОВ ВА ЧЕРНЕНКО Брежневдан бўшаган тахтга ўтирган Андропов Совет давлатини турғунликдан қутқариш учун бел боғлаган илк раҳбар эди. У КГБнинг собиқ раҳбари ўлароқ, бу бепоён давлатнинг…
Муҳаммад Солиҳ: «Йўлнома» (4)
«ЁШЛИК»НИНГ ИНТИҲОСИ 70-йиллар ўрталарида янги дўстлар орттирдим. Бу ҳар хил характердаги одамларни бирлаштирган нарса нималигини белгилаш қийин. Ҳар ҳолда, улардан ҳеч бири расмий адабиёт ёки санъат вакили эмасдилар. Ҳеч маддоҳ…
Муҳаммад Солиҳ: «Йўлнома» (3)
ЎЗБЕКЧИЛИК Ўзбекчилик совет идораси тарафидан энг кўп қўллаб-қувватланган мафкура эди. Худди қозоқчилик, туркманчилик, тожикчилик ва ҳакозо каби. Бу Ўрта Осиё қавмларининг бирлигига, Ўрта Осиё пантуркизмига ва умматчиликка қарши халқнинг ўзидан…
Муҳаммад Солиҳ: «Йўлнома» (2)
ИДЕАЛИСТЛАР Омон Азизнинг ертўласида жуда кўп шароб ичиларди. У ерга келган, албатта, бир шиша кўтариб келарди, бу бир ёзилмаган қоида эди. Шароб интеллектуал суҳбатнинг хамиртируши эди. Суҳбат, асосан, адабиёт ва…
Муҳаммад Солиҳ «Йўлнома» (1)
Биринчи бўлим 1960-1982 йиллар ТУРҒУНЛИКНИНГ ДОРИЛОМОН ЙИЛЛАРИ Минг тўққиз юз қирқ тўққизнинг йигирманчи декабрида ўша пайтларда Урганч, бугуннинг Янгибозор туманида Беглар овулида туғилибман. Отам Мадамин Бег, раҳматли Бегжон Бегнинг ўғли,…