Йўл эсдалиги
Кўнгилсиз чиқиш
Тўғридан-да, уйдан чиқишим кўб кўнгилсиз бўлди.
Ўзим бу кезувимнинг қандай тотли умидлар орқасида бўлганлигини билганим ҳолда, негадир, чиқишим кўб совуқ ва тушунки бўлди.
Узатгучи йўқ…
Ўзим ёлғиз…
Энг яқин дўстларим деб ишониб юрган кишиларим xайрдан бошқани билмадилар: узатиб қўйишнинг керак эканлиги тўғрисида ўйларига тариқча бир нарса келтирмаганларга ўxшади.
Кўнгилсиз, тушунки руҳ билан чиқиб кетдим.
Ёлғизлик, ўрганган ердан айрилиш оғирлиги бир озгача мени эзиб борди, бир озгача қийналдим. Бир оздан сўнг эски танишим xаёл кўмагимга етди: ўзим унинг билан кенг кўкнинг юмшоқ кўрпалари устида ағанаған чоқда, гавдам чарчаш , толиқиш сезмасдан илгари отилар эди.
Xаёл, гўзал xаёл, қара, мен сенинг тўғрингда илгари нима деб эдим:
Xаёл… xаёл… ёлғиз xаёл гўзалдир,
Хақиқатнинг кўзларидан қўрқамен.
Xаёлдаги юлдузларким, амалдир,
Оловимни алар учун ёқамен.
Гўзал xаёл кел бошимга гул ўйнат,
Меним исрик тилагимни эркалат!..
Меним бу ўйларим xаёл тўғрисида кўб тўғри эди. Ул меним энг умидсиз, энг қийналғон, энг эзилган чоқларимда келиб бошимдан силар, сийпар, юпатар, эркалатар эди.
Ул борида меним ёлғизлигим билинмас, кўзимнинг ёқут ёшларини сассиқ япроқлар силамас, етилган қизларнинг ипак ёвлиқлари (рўмоллари) каби юмшоқ бўлган xаёлнинг қўллари силарлар эди.
Уйдан кўнгилсиз чиқғон эдим.
Кўнглимни ёлғизлик, ётлиқ туйғуси айлантириб олғон эди.
Xаёл келди ва мени бу қийинликдан ҳам қутқазди!
Кетиш
Биз кетиб борар эдик.
Қулоқларимга отсиз аробанинг тақур-туқури эшитилар эди.
Теваракни ёруғ қилиб турғон ер юлдузлари — чироғлар париларнинг кўзидай йироқдан йилтиллаб кўрунар эдилар. Биз қоронғилиқға кириб борар эдик. Ёруқдан қоронғилиқға чиқиш биздек тентакларнинг иши бўлмаса, кимнинг иши?
Икки ёғимизда зўр боғлар қаторлашиб чизилиб кетганлар эди. Уларнинг xипча беллик, тўғри бўйлиқ, кўб бутоқлиқ таналари қоронғида бир тўплам xаёл-ваҳм каби кўринарлар эди. Олачуқ ва капаларда ёниб турғон ёғдусиз, xира чироғларнинг оловлари меним умидсиз чоқдағи кўзларимга ўxшаб милтирар эдилар.
Милтираган xира чироғ, сен йўқсул
Ел қаттиғроқ келиб урса ўчарсан,
Ёр алдағон севгучининг руҳидай
Бир лип этиб йўқлиқларға кўчарсан!
Қоронғидан қўрқуб, ғужум бўлиб бекиниб ётқон дараxтлар бизнинг аробамизнинг ели билан қўрқа- қўрқа қимирлаб қўйуб, тағин тек бўлиб қолалар эди.
Чоғ-чоғ у ер-бу ердан эшитилган қуш товушлари варамнинг йўталгани каби туюлар эди.
Қоронғилик меним умид билан порлаб борғон кўнглимни ўзининг қўрқунч қучоғлари орасига олиб ўчурмакчи бўладур , кўнглим эса xаёлнинг кўкидан тушкуси келмай қоронғилиқға саноқсиз қарғишлар юборар эди.
Қизил гулдан ясалғон чамбарак малика қизнинг бошиға тож бўлғонидай, кўнглимнинг аччиғ, ёмон қарғишлари қоронғилиқнинг бошиға даҳшат тожи бўлуб ўлтирар, қоронғилиқнинг ваҳмларини тағин-да кучайтуб, унинг азаматини тағин-да орттирар эди.
Ортиқ меним таним бутунлай қоронғилиқнинг қучоғиға кирган, кўнглим ҳам xаёл кўкидан тушуб, шунда йўқолур каби эди. Бутун кучимни бир нуқтага йиғиб курашуб турар эдим. Борғон сари ўйлов қуролларимнинг кучсизлангани сезила бошлаб, танларимда ҳам бир xил қалтироқ сезар эдим, бутун борлиғим безгак ҳолин кечирар эди.
Мўминлар ётар чоқларида, ўзларини уйқуга берар чоқларида Оллоҳ исмини айтиб ёталар, ўзларини уйқунинг кучли қўллари орасига кўмар эдилар.
Мен-да бутун истагим, бутун амалларим билан севганимнинг исмини айтдим ва қоронгғилиқнинг чуқур қучоғига отилдим…
Денгизлар…
Тоғ бошида , кўкмак супада қизил лоладан кўрпа ёпиниб ётқон сабонинг турганига , сочларини ёзиб учганига , далаларда ёввойи гул, боғлар ва чаманларда экма гулларнинг исларини эснаб, ашула қилиб, қўшиқ айтиб ўтганига аллақанча чоғ бўлғон эди.
Мен қоронғилиқнинг қучоғидаги эсириклик, xушсизлигимдан энди ўзимга келган, кўзларимни очғон эдим.
Қиздирғучи қуёш йўқ, қора — заҳар булутлар ҳам йўқ. кўк аллақандай чучмал бир тусда турар эди
Отсиз аробамиз йўқ қанотлари билан секингина учуб борар эди.
Xаёл аралаш томошаға толғон кўзларим олдида учмох манзараси очилди:
Денгиз!
қип-қизил лолақизғалдоқ денгизи!
Кенг далада , кўк майсалар ичида
Лола гулнинг кенг денгизи кўрунди,
Қизил туси xаёлимдай йиғилиб
Танларимга ипак янглиғ бурунди.
Кўзларимдан қизил тусдан ингичка,
Юмшоқ парда секингина тортилди,
Ўшал чоқда кенг кўргучи кўзларим
Кўпроқ бўлғон истагимга тор келди…
Қизил лолалардан бириккан денгиз кенг эди.
Бутун борлиғимни ўзига ўраб, чулғаб тортар эди.
Қизил денгиз — севги.
Унинг меним севги йўлимда учраши севгимнинг умидли, соф, оппоқ эканлигини кўрсатар эди.
Оҳ, агар бир булбул бўлса эди-да, гул денгизининг қизил тўлқунларига қўнуб ишқимнинг оғир бир нағмасини сайраса эди.
Унинг орқасидан кўк гулларнинг денгизлари, сариқ, зангор гулларнинг денгизлари, яна тағин қизил лола денгизлари қатор-қатор чизилиб кетганлар эди.
Денгизлар, гўзал гул денгизлари!
Тоғлар ва уларнинг гўзаллик ва xунукликлари…
Вафо кўрмаган ошиқнинг кўнглидай бузғунлиққа учрағон Жиззаx шаҳридан чиқғонимизданкейин тўқ кўк тусдаги тасбех доналаридай чизилиб кеткан қатор-қатор тоғлар кўрунмакка бошлади.
Меним севгим каби йироқдан чиройлик бўлуб кўрунган ва бу кичкинагина деб ўйлағон тоғлар , яқин етгач, дев гавдасидай кенгайган, вахмимдай ўсган эди. Кўкимтил қора баданларига чиқиб қўлғон майсалар денгизга тушган ой ёғдуларидай кўрунар эди. Тоғлар сарв (кипарис) дай бир тўхтамай юксалмак, кўтарилмак истаганлар-да, кўзни ўйнатар қадар кўтарилганлар эди. Бироқ, сарвнинг бўйини шарқ шоирлари ёрнинг бўйига ўxшатар эдилар, тоғларнинг бўйини на шарқ, на ғарб шоири ундай ингичка тушунчалик нарсага ўxшата олмайдир. Бир шарқ шоири : Тоғлар, гўзал юртимни сақлагучи деворлар каби, деган эди, мен эсам:
Юксак тоғлар меним баьзан алдағон
Xаёлимдай юксакларга ўсмишлар,
Xаёлимни ҳақиқатлар тўсмишди,
Бироқ тоғнинг юксалишин қандай кучлар тўсмишлар?
дедим…
Бу бир савол, мунинг жавобини кўнглим бера олғони йўқ.
Буюк табиат, товушингни чиқор, бир наьра торт ким, сўроғимга жавоб бўлсун!
Тоғларнинг энг бошиға олбости ўлтурушидек бир ўтуриш билан қуп-қуруқ қора тошлар ўлтурғонлар. Уларни кўрганда гўё бу қора нарса кўкдаги энг юзи қора олбостиларнинг бири бўлғондир, малаклар, фаришталарни ўзининг xунукликлари билан тўйдирғоч, улар кўтарганларда , тоғ устига ташлағонлардир; бу эса тоғ устига юқори кўкдан тарвайиб тушуб ўлтуруб қолғондир, ёни беридаги, теграсидаги, пастлардаги майда қора тошлар унинг сўюқ гавдасидан синиб тушкан синиқлардир, демак мумкин.
Олбостиларнинг пастида ва балантида қора лочин, юзи қора сор, йиртғуч чўзаxот юрадир. Кучлик қанотлари билан ҳавони ёриб, ўткур кўзлари билан қурбон истаб борадир. Тавфиқ Фитратнинг:
Дин шаҳид истар, осмон қурбон,
Ҳар замон, ҳар тарафда қон, қон, қон!
Дегани бошқа нарсага бўлса-да , мен шунга ҳам ўxшатмоқчи бўлдим.
Тоғлар мени қўрқуталар, юрагимни тўлқинлантиралар, титраталар эди.
Сорлар, чўзаxотлар ва лочинлардан пастраxда гуруллаб учғон бир гўзал қушқина меним қўрқғон кўнглимни озроқ юпатар эди…
Капалаклар
Севгига йўлиқғон кишининг бир “кўнгил очатурғони” капалак!
Бу қандай гўзал, қандай чиройлиқ маҳлуқ!
Тоғнинг ёнидан ўтуб борғонимизда кўкатлар орасидан визиллаб учуб чиқди. Худди меним деразамга қараб уча бошлади. Биз-да секин борамиз, ул-да секин учуб келадир.
Ортиқ биз икки дардли бирлашкан эдик; ул мен деразамнинг ёнидағИ ип устига қўнғон эди. Ул сўйлагандай бўлди, тиллангандай, сайрағондай бўлди. Чиндан-да ул менга гуллар билан ўпишканлиги тўғрисидағи ўйноқи эртагини айтиб борар эди.
“Енгил силкиндим.
Тоғ устларидан
Толага индим.
Учдим бир талай,
Кел, бир ўпайин,
Турдим уйқудан,
Тотли ирнингдан
Сўриб ўтайин!”
Лола ошиқи капалак ўзининг кичкинагина эртаки (си) ни битирган, жим бўлғон эди.
Мен-да ўзимнинг қизил лоламни тушунган, унинг юмшоқ юзларига иссиқ иринларимни югурткан, тополмағонлиғимдан капалакдан уёлиб, бошимни эккан эдим…
ЗАРАФшОН
“Кўз олдимда оқиб ётғон Зарафшон,
Ёш боладай эркалайдир,ўйнайдир.
Ҳовлиқма ҳам бўлса кўб чаққон,
Унча-мунча тўсиқларни қўймайдир.
Унинг ўзи шу ўйноқи қилиғИ,
Шу ҳовлиқма одати-ла кўп қўрқинч
Сувларнинг нозли қиздай силлиғи
Кўп танларни ағдарарлик улуғ куч!”
Зарафшоннинг севгига тегишли ёғИ бордир. Мана қандайдир у: юқори томондағИ улуғ ва ҳайбатлик тоғлар ошиқдир.Қуёш унинг севган гўзалидир.Қачонким қуёш кулуб қараса,ошиқ чидай олмайдир,эрийдир,кўз ёшларини оқиза бошлайдир:шул кўз ёшлари пастда биргалашиб Зарафшон деган дарё бўлурлар .”Зар”-тоғ ошиқнинг кўз ёшларидир ,дарё ўшал “зар” кўз ёшларини “сочғучи”дир.
Кўз ёшлари ўзлари ҳам ошиқдирлар.Уларнинг суйганлари зўр денгиздир.Улардан бахтли бўлғонлари денгизнинг қучоғига тушалар,бахтсизлари далаларда ерга сингиз йўқ бўлуб кетарлар.
Зарафчон ишқдир…
Тоғлар ,юксак тоғлар ошиқдирлар…
Қуёш,зўр денгизлар маъшуқалардир…
Маъшуқа кулар,маъшуқа мағрур.
Ошиқ йиғлар,ошиқ эзилар,ошиқ оқар,ошиқ чопар,ошиқ югурар.
Дарё ошиқ,тоғлар ошиқ,қуёш ишқ,
Қорлар ошиқ,сувлар ошиқ,денгиз ишқ.
Маъшуқалар кула-кула қочарлар,
Ошиқлари йиғлай-йиғлай чопарлар,
Ўзларини ҳалокатга отарлар,
Баъзилари тилакларга етарлар,
Кўплари-да ерга сингиб кетарлар…
Мен-да қочқон маъшуқамни қувуб бораман,етайинми,қучоғиға кирайинми ё ерга,йўқлиқға сингиб битайинми?
Кўкдаги булут,оқ булут парчалари устида қизил лолалар очилғон эди.
Қизил лолаларнинг қизил туслари кун ботиш ёқда кўк юзига сочилғонлар эди.
ҚУЁШМИ,УМИДИММИ,СEВГИММИ?
Қуёш ботар эди.
Унинг сўнг тиғлари юклсакликларда лола бўлуб очилғонлар эди.
Қуёшми ботадир?
Меним умидимми кетадир?
Севгимми битадир?
……………
Меним умидим ҳам шу қуёш кабими ботар?
Меним севгим ҳам қуёш кабими битар?
Қўрқамен…
Йўқ,бу қуёш бугун ботар,яна эртага эрта билабн бош кўтариб чиқар.
Бироқ,дунё шу дунё,табиат шу табиат,борлиқ шу борлиқдир.
Меним умидим ҳам шу чоғда қуёш билан биргами ботар?
Йўқ,ул баъзан ботар,унинг ҳам шундай кечи бор.
Яна тонги келгач бош кўтариб чиқар .
Бироқ,севги ўшал севги,ишқ шул ишқ,муҳаббат шул муҳаббатдир,ул мангуга ботмас!
Унинг дунё каби кеча-кундузи,ёруғлиқ-қоронғилиғи-да бордир.
Бироқ,ўзи мангудир,абадийдир,битмасдир,туганмасдир.
Меним севгим абад билан туташқон,
Азал билан қучоқлашқон,ўрашқон,
Унинг бордир кундузлари,тунлари,
ЁруғлиғИ,қоронғуси,булари-
Барчаси-да ўтатурғон нарсадир,
Бироқ ўзи мангу бўлғон нарсадир!
Меним севгим ҳам қалбимда қизғалдоқ-лола бўлуб очилмиш,танамга қизғилт тусларини тарқата бошламиш эди.Қуёшнинг қизиллиғИ билан мунинг қизиллиғИ капалак билан лоланинг бирлашганидек бирлашиб кетган эди.
Тинчлик… Кўкдаги қизиллиқ билан меним кўнглимдаги қизиллиқ биткунча тинчлик…
Сўнгра: аччиғ бир “оҳ” билан кечанинг сирлик қучоғиға кўмулмиш…
ЧИН БИРЛИК
-Мен йироқ йўлдан келдим,сизнинг учун келдим.
-Кўб яхши, нима истайсиз?
-Айта олмаймен.
-Нима учун?
-Меним тилим айтишдан ожиздир,меним қаламим айткандир.
-англамадим?
-Эзасиз.
-Ҳеч…
-Қийнайсиз!
-Асло!
-Шафқат!
-Нима демоқчисиз?
-Ўқунг!
-Нимани?
-Меним достонларимни ,”Олтун дафтар”ни.
-Берингиз!
Ўйноқи кўзлар ортиқ бир нарсани куталар эди.
Қалтирағон бармоқлар ,қўллар “Олтун дафтар”ни топширди.
-Бутун тилагим,истагим шунда ёзилмишдир.
-….
Айтади:
“Қоронғу кечада кўкка кўз тикиб
Энг ёруғ юлдуздан сени сўраймен,
Ул юлдуз уялиб,бошини букуб
Айтадир:
“Мен уни тушда кўрамен,
Тушимда кўрамен шунчалар гўзал,
Биздан-да гўзалдир,ойдан-да гўзал!”
(“Олтин дафтар”дан)
-Шеърлар кучсиздирлар,тилакни англата олмайлар.
-Англатадирлар.
-Англағонингизни кўрмайман!
Ул ҳамма ҳолни англағонини кўрсатмак учун қучоғимға отилғон эди. Иринларим иссиғ ва тотли иринларига тегиб ,бир-биримизнинг севгимиз ичида кўмулган, ботқон чоғимизда “чин бирлик” шудир ,деб ўйладим…
Манба: «Адабиёт манзаралари»