Исмат Хушев:

“Ўз газини Русга бериб,  тезак ёққан ўзбегим!”

Ўзбекистон ўз газини Россияга арзон гаров сотадиган бўлибди.

Наҳотки бугун совуқдан дирдираб турган ўзбекка ўз юртида худо берган газ ортиқчалик қилса?

Осмондан чалпак тушмайди, жаноб мулозимлар, кўзингизни очинг!

1.

Улуғ ўзбек шоири Эркин Воҳидовнинг машҳур шеъри сатрига монанд сарлавҳа қўйганимиз бежиз эмас.

Шоир ва ёзувчилар нафақат ўз даврларини, балки келажакни ҳам кўра билиб, тасаввур ҳам қила оладилар.

Истеъдодли шоирнинг советлар даврида ёзилган “Ўзбегим” шеърида кўтарилган халқимизнинг оғриқ ва муаммолари Ислом Каримовнинг  Мустақиллик даврида ҳам, не ажабки, ўз актуаллигини йўқотмади…

2.

Буни эслаганимизнинг сабаби шуки, Россиянинг “Газпром” ширкати раҳбари Алексей Миллер бугунги оммавий ахборот воситаларида Ўзбекистондан газ сотиб олишини янада кўпайтиришини маълум қилган.

Газпром то 2015 йилгача 5 – 15 миллиард м3 табиий газни Ўзбекистондан харид қилиб келганди. Энди шу ҳажмни яна 10 миллиардга оширмоқчи. Бу, аслида, харидорнинг ҳуқуқ ва манфаати, уни тушунса бўлади.

Лекин ўзбек томони янги йил арафасида Россия билан эришилган табиий газ олди сотди битими тафсилотларини очиқламади, фақат у ҳар икки томон манфаатига хизмат қилажагини таъкидлади, холос. 

Хўш, Ўзбекистон манфаати нималардан иборат бўлиши мумкин ва энг муҳими – келишилган битим кимнинг фойдасига хизмат қилади?

Ўзбек халқинингми ё Ўзбекистон Олий раҳбариятининг? 

Тузилган битим  ўзбек халқига фойда келтирадими ва ё фожеа?

Ҳамма гап мана шунда!

3.

Умуман – ўзбек халқининг ва мамлакатнинг бугунги асосий мауммоси нимада?

Газ, ёқилғи ва светнинг бутун мамлакат ҳудудида муттасил танқислигида, иқтисод, молия соҳалари ҳамда бизнеснинг чуқур инқирозга учрашида ва ишсизликнинг оммавий тус олганлигида!

Хўш, бу муаммоларнинг илдизи қаерда?

Ўзбекистон – анчадан бўён дунё бозорида хомашё базасига айланиб қолган.

Биз хомашё сотишда биринчи ўринлардамиз деб мақтанишга одатланганмиз.

Айни пайтда ишсизлик бўйича ҳам биринчи ўринлардамиз. Лекин бу ҳақда мулозимларимиз негадир гапирмайдилар.

Биз дунёга хомашё сотамиз, улар эса биз сотган хом ашёни қайта ишлаб, ўн баробар қимматига яна ўзимизга қайтиб сотишади…

4.

Биз дунёда жуда кўп соҳаларда биринчи ўринлардамиз.

Пахта толаси, ипак, мис, олтин, уран ва пахта сотишда ҳам биринчи ўринлардамиз.

Масалан, Хитой нодир металларни биздан олиб, уни қимматбаҳо буюмларга айлантириб, ялтиратиб, минг хил тақинчоқлар ясаб, тилло нархида қайтариб яна ўзимизга сотади.

Худди шундай – Амир Олимхон давридан бўён қоракўл терисини ҳам сотамиз.

Улар биздан қоракўл терисини пустак баҳосида олиб, ял ял ёнадиган шуба, дубленка ва тилло пўстин қилиб, ўн баробар нархда ўзимизга қайтиб сотишади.

Биз ҳатто уранни ҳам сотамиз.

Уран ер тагидан тўғридан тўғри Японияга узатилади. Хай, уранни-ку қайта ишлёлмаймиз. Бу ҳақда гап ҳам бўлиши мумкин эмас.

Лекин, наҳотки, биз пахта толасидан куйлак-иштон тиколмасак?

Юз минглаб аёлларимиз бор – бутун дунёнинг иштон-кўйлагини бориб ювиб келади…

5.

Пахта ва ипак толасининг етмиш фойизини экспорт қиламиз.

Четга хомашё сотишдан бошқа нарсани билмай, яна иқтисодий ўсишда бутун оламда энг пешқадам ўринлардамиз деб дунёга жар соламиз.

Бу ҳақда бошқа тузукроқ маълумот ололмаган Жаҳон банки, Халқаро валюта фонди ва бошқа нуфузли молия ташкилотлари уни ўзларнинг сохта ва бир тийинга қиммат статистикасига қўшади.

Чет эл инвесторларининг баъзи бирлари шу сингари сохта, лекин “расмий” ҳисоботларга биноан Ўзбекистонга инвестиция киритади, бир икки йил ўтмасдан касодга учрайди.

Ёлғончилар эса ҳеч қандай жавобгарликка тортилмайдилар.

Бундан ташқари, юқорида айтганимиздек, ишсизлик кўлами бўйича ҳам Ўзбекистон — дунёда биринчилар қаторида.

Хомашё сотиш ўрнига уни ўзимизда қайта ишлаб чиқарганимизда, ишсизлар сони камаярди, ижтимоий соҳа борган сари кучайиб бораётган босимдан қутуларди, давлат хазинаси эса ўн баробар кўпроқ даромад қиларди.

Бу оддий ҳақиқатни англаб етиш учун иқтисодчи бўлиш ҳам шарт эмас…

6.

Бир сўз билан айтганда, Мирзиёев ҳукумати сотмаган нарса қолмади бугун Ўзбекистонда.

Хотин-қизларимизни ҳимоя қилолмай, уларни аллақачон четга сотиб бўлдик. Шу сотилган шўрлик ва бахти қаро одамларнинг келажаги буюк деб айтишга наҳот уялмасак?

Мана энди ўзи совуқда жўнжикиб турган ўзбекнинг аҳволини кўра била туриб, яна газ сотишда давом этсак, уят эмасми?

Ваҳоланки, газ худонинг мўъжизаси. Столнинг устида турган – дастурхонимиздаги жамики озиқ овқат, қолаверса, мамлакатдаги барча қурилиш материаллари – газнинг масҳули.

Наҳот, бугунги изғиринли қиш-қировли кунларда уйлари исимай, дир-дираб турган ўзбекка газ ортиқчалик қилса?

7.

Энди Газпром раҳбари Алексей Миллернинг гапига қайтсак.

2009 йилдан то 2014 йилга қадар дунё бозорида нефтнинг ҳар бочкаси 120 – 140 доллар турганда Россия Туркманистондан ҳар минг кубометрига 240 доллардан тўлаб, 10 – 11 миллиард м3 ҳажмидаги табиий газни импорт қиларди.

Лекин бир бочка нефтнинг нархи 40 – 50 долларга тушгач, томонлар ўртасида нарх бўйича келишмовчилик юзага келди ва Газпром импорт қилган газ учун тўловларни кечиктирди.

Ўз навбатида у ҳар минг кубометр газ учун 240 доллар ўрнига 160 – 180 доллар нарх таклиф этди. Ашхобод бунга кўнмагач, газ экспорти тўхтади.

http://www.vz.ru/economy/2015/7/24/757774.html

Энди Газпром табиий газни Ўзбекистондан сотиб оладиган бўлди.

Хўш, ўйлаб кўрайлик–чи, у ҳар минг кубометр газ учун бизга қандай нарх таклиф этиши мумкин?

Менинг назаримда, нари борса – 200 доллар бўлиши мумкин…

8.

Ҳукумат аҳолига ҳар 10 м3 табиий газни бу йилдан бошлаб – 2120 сўмга, 1000 м3 эса газ ўлчагичи бор оилалар учун – 212000 сўм ва газ ўлчагичи йўқ оилалар учун – 365000 сўмга сотмоқда.

Яъни газ экспорти нархини Марказий банк белгилаган доллар курсида ҳисобласак, у газнинг ички нархидан-да арзонроқ эканини кўрамиз.

Нима учун Ўзбекистон ҳукумати сурункали, қаҳатли газ танқислиги мавжуд бўлган бир пайтда, уни Россияга мамлакат ичидаги нархдан кўра арзонроқ баҳода экспорт қиладиган бўлди?

http://www.ung.uz/ru/business/tarifs

Ўзбек ҳукуматининг ўз жафокаш халқига бўлган эътибор ва ғамхўрлиги шуми?

Қани бу ерда адолат?! 

Ватанимиз саноатига, иқтисодига оз бўлса-да масълият ва эътибор қани?!?

Иқтидордаги ҳукумат Ўзбекистон тақдирини ўйлаяптими ёки ўз чўнтагини яна миллионлар билан тўлдириш илинжидами? 

Бунинг асл сабаблари нимада?

Бу ўзбек халқига нисбатан мунофиқона, хиёнаткор сиёсатнинг намунаси эмасми?

9.

Ижтимоий тармоқларга назар ташлайдиган бўлсак, қуйидаги ҳолни кўрамиз:

Душанбе ва Бишкек – Кремлдан табиий газ таъминотида ўз халқи учун ёрдам сўраб, Путинга анчадан бўён хушомад қилиб юришибди.

Айтингчи, “Газпром” ўзбек табиий газини импорт қилиб, уни қаерга жўнади?

Албатта Қирғизистонга ва у орқали Тожикистонга, сўнг Қозоғистоннинг жанубий вилоятларига.

Жуғрофий картага бир назар ташланг, бу шундайгина кўриниб турибди–ку!

Шундай хулосага келиш учун мактабни ҳам тугатишга ҳожат йўқ!

Ўзбекистондаги мулозимларнинг шунга билими, ақли етмайдими?! 

Россия – минтақадаги барча мамлакатларни, шулар қаторида Афғонистонни ҳам, ўзбек гази билан таъминламоқчи эканлиги шундоққина кўриниб турибди-ку.

Шўрлик ўзбеклар эса, шоир ҳали совет даврида ёзганидек: «Ўз газини Ўролга бериб, тезак ёзқиб” юраверади…

10.

Албатта, бир тийинга қиммат долларнинг сохта расмий курсига барҳам бериб бўлмайди.

Агар статистик маълумотларни долларнинг расмий курсига чақиб эмас, бозор талаби ва таклифига биноан, яъни 1 доллар 5800–6000 сўм ё-да биржа курсида ҳисоблайдиган бўлсак – 7800 сўм  – унда жаҳон статистикасида 67 чи ўринни эгаллаб турган Ўpбекистон – энг охирги 174 ўринга тушиб қолади.

Унда Ўзбекистон – чорак аср мобайнида иқтисодий ўсиш ўрнига, нуқул таназзул ва инқироздан боши чиқмаган бўлиб қолиши ошкор бўлади. 

Ўзбекистон ҳукумати эса сиёсий ва иқтисодий кузатувчилар биз учун шунчалик аянчли ва шармандали хулоса чиқаришини ўлса ҳам — истамайди.

Бундай хулоса — оғир сиёсий оқибатларга олиб келиши мумкин.

Шу каби хатарли муаммоларнинг олдини олиш мақсадида қуйидаги таклифни ўртага ташламоқчимиз…

11.

Ўзбекистондаги барча маҳалла кенгашларига таклиф киритиш керак.

Улар аҳолининг розилиги қоғозда ифода этилган, қўл қўйилган аризаларга мувофиқ, биз табиий газнинг ҳар минг м3 га — 50% кўпроқ тўлашга розимиз, лекин бунинг учун ҳукумат газ таъминоти узлуксизлигини 100 фойиз таъминлашга президент фармони билан бизни кафолатласин, деб мурожаат қилсалар, кифоя.

Албатта, бундай қўшимча тўловни баъзи бир оилалар кўтара олмаслиги аниқ.

Назаримда, ҳар бир маҳаллада беш–ўнта оила ночор, лекин биз қўшимча нархнинг 20–40% бўнимизга оламиз,  қолганига ёрдам беринг, дейиши мумкин.

Бу дегани — ҳар ой маҳалла фаоллари 500000–600000 сўм пул топиб, “Ўзгазтаъминот”га топшириши керак бўлади.

Бунинг иложи бор. Ҳар бир маҳалла тассаруфида моддий жиҳатдан қийналганларга аталган, йилига 5–10 миллион сўм, балки ундан кўпроқ ёки камроқ ажратилган давлат пули бор. Агар ўзларининг имкониятлари етмагудек бўлса, муҳтожларга ёрдам қилишга тайёр бўлган ҳалол ва саҳоватли қўшнилар ҳам топилиши мумкин — йўқ эмас. 

Борди-ю шу таклиф маъқул келса, хазина қўшимча даромад оларди, халқимизнинг энг асосий муаммоларидан бири нисбатан ҳал бўларди, иқтисод эса сурукали инқироз гирдобидан қутулишига имкон яратиларди…

Сўнгсўз ўрнида:

Ўзбек халқининг биз бугун тилга олган фожеалари тагида аслида нима ётибди?

Бунинг тагида – Худо берган хомашёни четга сотиш ётади! Айни пайтда мен нафақат газни, балки бошқа табиий бойликларимизни ҳам назарда тутяпман.

Ўз халқини ўйлаганлар бундай қилмайди. Фақат ўзини, ўз амали ва даври узоқ давом этишини ўйлаганларгина қилиши мумкин бундай юзсизлик ва жиноятни.

Газ – бу Оллоҳнинг, Яратган Эгамнинг ўзбек халқига ато этган мўжизасидир. Уни четга арзон гаровга сотиб, ўз халқини совуқда дийдиратиб қўйишга ҳеч кимнинг ҳаққи йўқ.

Бунинг оқибати жуда аянчли якун топиши мумкин!

Биз юқорида ўзбек ҳукумати чет элга нуқул хомашё сотишини гапирдик.

Хомашёни ўз номи билан хом деб қўйибди.  Ишинг ҳам, режаларинг ҳам, орзу умидларинг ҳам – хом, ўзбек мулозимлари.

“Келажагим – буюк” деб қичқирма!

Қичқирганинг билан осмондан чалпак ёғмайди!

Исмат Хушев,

Дунё ўзбеклари” Бош муҳаррири,

Торонто шаҳри, Торонто шаҳри

5 январь, 2015 йил. 

Табиий газ заҳираларини дунёга кўз-кўз қиладиган Ўзбекистонда бу йил тезак ёқадиган хонадонлар кўпаядиганга ўхшайди…

Ушбу мақолага оид қўшимча материаллар:

Ўзбекистонда тақчил газ Россияга сотилади

http://www.bbc.com/uzbek/uzbekistan/2016/01/160105_cy_uzbek_russia_gas

Газпром Ўзбекистондан кўпроқ газ сотиб олмоқчи

http://www.ozodlik.org/archive/News/20160105/402/850.html?id=27468014

Лишенная туркменского газа Россия надеется на узбекское «голубое топливо»

http://www.ozodlik.org/content/article/27468750.html

Газ йўқлигидан норози ғазалкентликларнинг талаби қондирилди

http://www.ozodlik.org/content/article/27466799.html

Россия купит больше природного газа у Узбекистана, жители которого испытывают постоянную нехватку топлива

http://www.fergananews.com/news/24315