PM2,5 дисперсли заррачалари билан ифлосланган ҳаводан узоқ вақт нафас олиш болаларда ҳам, катталарда ҳам астма хавфини оширади. Макс Планк номидаги кимё институти (Германия) бошчилигидаги халқаро тадқиқот гуруҳи шундай хулосага келди.
Тадқиқот Макс Планк (Германия), Хитой Фанлар академиясининг Юқори энергия физикаси институти (Хитой), Вашингтон университети (АҚШ) ва Монаш университети (Австралия) номидаги Кимё институти олимлари томонидан олиб борилди. Улар Шимолий Америка, Ғарбий Европа, Шарқий Осиё, Жанубий Осиё ва Африканинг 22 мамлакатида 25 миллионга яқин одам иштирок этган 2019 йилдаги 68 та тадқиқот маълумотларини таҳлил қилди. Уларнинг натижалари One Earth журналида чоп этилган.
«Бизнинг ҳисоб-китобларга кўра, 2019 йилда глобал астма ҳолатларининг қарийб учдан бир қисми PM2.5 нинг узоқ муддатли таъсири билан боғлиқ — бу 63,5 миллион мавжуд ва 11,4 миллион янги ҳолат. Шунингдек, биз болаларда PM2,5 билан боғлиқ астма хавфи катталарникига қараганда анча юқори эканини аниқладик, бу ёшга боғлиқ заифликни акс эттиради», — деди тадқиқот раҳбари Руицзин Ни.
Одатда, ўпканинг тўла шакллангани ва иммун функцияси эрта балоғат ёшида тугайди, шунинг учун болалар ҳаво ифлосланиши таъсирига кўпроқ мойил бўлиши мумкин, деб тушунтиради олимлар. Бу нафас йўлларининг оксидловчи стрессга, яллиғланиш ва ўта сезгирликка, шунингдек, иммунологик реакцияларнинг ўзгаришига ва аллергенларга респиратор сезувчанлигига олиб келиши мумкин.
Олимлар, шунингдек, паст ва ўрта даромадли мамлакатлар аҳолиси ҳаво ифлосланишининг юқори концентрациясига дучор бўлишини таъкидламоқда. Бироқ PM2,5 ушбу минтақаларда саломатликка қандай таъсир қилишига оид тадқиқотлар чекланган, аксарияти Шимолий Америка ва Ғарбий Европада олиб борилган.
«Бизнинг натижаларимиз сиёсатчилар ҳаво ифлосланишига қарши доимий кураш учун кучли қонунчилик жорий этиши зарурлигини таъкидлайди, шу билан бирга, ниқоб тақиш каби шахсий ҳимоя чоралари ҳам индивидуал таъсирни камайтиришга ва астма ривожланиш хавфини камайтиришга ёрдам беради», — деди тадқиқот муаллифи ва Макс Планк кимё институти директори Яфан Ченг.
PM — ҳавода мавжуд барча заррачалар, шу жумладан, чанг, лой, куйинди, тутун ва суюқлик томчилари. Чанг зарралари нафас йўлларини безовта қилади ва бронхит, эмфизем, юрак-қон томир касалликлари (масалан, инсульт), кўз инфекциялари, терининг тирнаш хусусияти ва менингоккок менингити каби касалликларни келтириб чиқариши ёки ёмонлаштириши мумкин.
Чанг зарраларининг катталиги инсон саломатлиги учун потенциал хавфни аниқлашда асосий омил ҳисобланади. Жаҳон соғлиқни сақлаш ташкилоти маълумотларига кўра, диаметри 10 микрондан кам бўлган зарралар (≤ PM10) ўпкага чуқур кириб, уларда тўпланиши мумкин. Диаметри 2,5 микрондан (≤ PM2,5) кам бўлган заррачалар соғликка янада зарарли таъсир кўрсатади: улар ўпкада ҳаво тўсиғини енгиб, қон айланиш тизимига кириши мумкин.