Африкалик гигант каламушлар ёқимли кўринмаслиги мумкин, аммо уларнинг ажойиб ҳид сезиш қобилиятини инкор этиш қийин. Бу кемирувчилар қутқарув ишларидан то жиноятларни аниқлашгача бўлган турли соҳаларда инсонларга ёрдам бермоқда.
Танзаниядаги APOPO нотижорат ташкилоти «HeroRATs» деб номланган ушбу каламушларни замонавий технологиялар билан биргаликда қўллашда катта ютуқларга эришмоқда. Улар вайроналар остида одамларни қидириш, мина майдонларини аниқлаш ва ҳатто сил касаллигини ташхислашда ёрдам беради. Эндиликда, APOPO гигант каламушларни ёввойи табиат маҳсулотларининг ноқонуний савдосини аниқлашга ҳам ўргатмоқда.
Ёввойи табиат савдосининг глобал таҳдиди
Ёввойи табиат маҳсулотларининг ноқонуний савдоси йилига 23 миллиард долларга баҳоланиб, дунёдаги тўртинчи йирик ноқонуний айланма ҳисобланади. У нафақат табиий муҳитга, балки инсонлар саломатлигига ҳам жиддий хавф туғдиради. Контрабандачилар кўпинча фил суяклари, каркидон шохлари ёки қимматбаҳо дарахтлар каби маҳсулотларни яшириш учун турли усуллардан фойдаланади. Масалан, фил суяклари ёғочга ўхшатиб бўялиши ёки шоколад билан қопланиши мумкин.
Каламушларнинг роли
Бу ерда каламушлар ўзларининг ўткир ҳид сезиш қобилияти билан майдонга тушади. Frontiers in Conservation Science журналида чоп этилган тадқиқотларга кўра, гигант каламушлар фил суяклари, каркидон шохлари ва қимматбаҳо дарахтларни аниқлаш учун муваффақиятли ўргатилган. Улар итларга нисбатан арзонроқ, парвариши осон ва тор жойларда ҳам самарали ишлайди.
APOPO тадқиқотчиларидан доктор Иззи Шоттнинг таъкидлашича, каламушлардан итларга қўшимча куч сифатида фойдаланиш мумкин. Уларнинг кичик ўлчамлари ва чаққонлиги маҳкам ўралган юк контейнерларида ҳам ишлашга имкон беради.
Қўллаш тажрибаси ва истиқбол
APOPO ўтган йили Танзаниянинг Дар-эс-Салаам портидаги тажрибавий синовларда каламушлар ёрдамида контрабанда товарларнинг 83% дан ортиғини аниқлади. Ҳатто маҳсулотлар махсус ҳид ниқоблаш воситалари билан яширилган бўлса ҳам, улар самарали ишлади. Каламушлар маҳсулотларни топганда, улар бўйинбоғидаги қўнғироқни босиш орқали нишона беради.
Ёввойи табиатнинг ноқонуний савдоси нафақат ҳайвонлар ва ўсимликларга, балки бутун экотизимга ҳам хавф солади. Бундан ташқари, бу савдо Эбола, маймунчечак ва САРС каби зоонотик касалликларнинг тарқалишига сабаб бўлиши мумкин.
Ҳозирда тадқиқот дастлабки босқичда бўлса-да, APOPO гигант каламушларнинг глобал муаммоларни ҳал қилишдаги ролини кенгайтиришга умид қилмоқда. Танзаниядаги келгуси синовлардан сўнг, ушбу лойиҳа бошқа минтақаларга ҳам татбиқ этилиши мумкин.