Атом энергияси агентлиги директори Азим Ахмедхаджаев Ўзбекистоннинг атом электр станциясини қурмасдан иложи йўқлигини айтди. Alter Ego лойиҳасига берган интервьюсида у АЭС мамлакатнинг энергетика хавфсизлиги масаласи эканини таъкидлади.
Унинг сўзларига кўра, атом энергетикасидан воз кечиш кўмир ва газ импортига қарамликнинг янада ошишини англатади, бу эса экологияга ҳам, иқтисодиётга ҳам салбий таъсир кўрсатади.
«Келинг, юқори калорияли кўмирни импорт қилишда, уни ёқишда, экологиямизни заҳарлашда давом этайлик. Келинг, ўнлаб миллиард куб метр газ импорт қилиб, бунга пул сарфлайлик. Бир нечта станция қуриш, электр энергиясини арзонлаштириш ва шунчаки энергетика нуқтаи назаридан мустақил бўлиш мумкин. Энергетика нуқтаи назаридан мустақил бўламизми? Шубҳасиз, ҳа», — деди Ахмедхаджаев.
Унинг қайд этишича, Россиянинг лойиҳада иштирок этиши бир мамлакатга қарамликни англатмайди.
«Ядро ороли ҳақиқатан ҳам Россияники бўлади, чунки бу технология энг ишончли ва синовдан ўтган. Шу билан бирга, станциянинг автоматлаштирилган бошқарув тизими Европа технологияларидан, турбина ускуналари эса Европа ёки Хитойда ишлаб чиқарилган бўлади», — деди у.
Станция Ўзбекистонга тегишли бўлиб, ўзбекистонлик мутахассислар томонидан бошқарилади. «Россияда улар босадиган қандайдир тугма бор ва бу станцияда нимадир содир бўлади, деган нарса йўқ», — дея таъкидлади у.
«Ҳа, бош пудратчи „Росатом“ бўлади, лекин, шунга қарамай, улар бизни қандайдир тарзда чеклашга уринишмаяпти. Биз ҳамма нарсани қурамиз ва у ерда қандай бўлишини ҳал қиламиз. Бу — мутлақо шаффоф ва очиқ жараён. …ўзимизга қўйиб бериб, ишлайверинглар, дейишди. Биз барча жараёнларда қарор қабул қиламиз ва бизни чеклашга, бирор нарсага кўндиришга уринишларни кўрмаяпмиз», — деди «Ўзатом» директори.
Унинг сўзларига кўра, технологияларни танлаш жараёнида турли таклифлар ҳисобга олинади.
«Бу жонли фикр алмашиш жараёни. Биз ҳам ўз хавотирларимизни, фикрларимизни билдирамиз ва улар қабул қилинади, муҳокама этилади. Шунинг учун бу шунчаки олиб келиниб, кейин зарур пайтда сунъий йўлдош орқали ўчириб қўйиладиган ва геосиёсий таъсир воситаси сифатида фойдаланиладиган автомобиль эмас», — дея қўшимча қилди агентлик раҳбари.
Шунингдек, у президент топшириғига биноан Ўзбекистон нафақат Россия технологияларини, балки бошқа мамлакатлар ишланмаларини ҳам ўрганаётганини маълум қилди. Хусусан, мамлакат Канадада биринчи шундай станцияни қураётган АҚШнинг кичик модулли реакторлари лойиҳаларини кузатиб бормоқда, бироқ уларда ҳали кичик қувватли референт (синовдан ўтган) атом электр станциялари йўқ.
«Биз Американинг маълум дастурларига қўшилишни ва уларнинг технологиялари билан ишлаш бўйича мутахассисларни тайёрлашни режалаштирмоқдамиз. Чунки у ерда ҳам ўзларининг қизиқарли ечимлари бор. Шундай қилиб, биз атом саноатимизни диверсификация қиламиз. Бу ҳам Россия, ҳам Америка технологиялари бўлади. Корея технологиялари жуда қизиқарли. Буларнинг барчаси кичик модулли станциялардир», — деди у.
Ахмедхаджаевнинг таъкидлашича, Ўзбекистон бир мамлакатнинг таъсирига тушиб қолади, деган фикр асоссиз.
Ўзбекистон станцияни бошқариш учун маҳаллий кадрларни тайёрлашга ҳам олдиндан киришган. 2019 йилдан буён мамлакатда Россия «МИФИ»нинг Тошкент филиали фаолият юритиб, ядро энергетикаси соҳасида мутахассислар тайёрламоқда.
«Менинг ўзим ишнинг илк кунларидан бирида у ерга талабалар билан суҳбатлашиш ва у ерда қандай одамлар тайёрланаётганини тушуниш учун бордим. Ва яхши маънода шок ҳолатида эдим… Нима учун? Чунки мен ёшларнинг нурли келажагини, уларнинг бу фанни ўрганишга бўлган иштиёқини кўрдим. Мен у ердан, биласизми, хотиржамлик билан чиқдим», — деди агентлик раҳбари.
Ахмедхаджаев Ўзбекистонда ядро фанининг кўп йиллик тарихини ёдга олди ва Ядро физикаси институти фаолиятини қайта тиклашда президент Шавкат Мирзиёевнинг ролини таъкидлади. Бугунги кунда мамлакат бир қатор радиофармацевтик препаратлар ва изотоплар ишлаб чиқариш бўйича етакчи ўринларни эгаллайди.
«Бизнинг йод-125`имиз жаҳон истеъмолининг 80 фоизини қоплайди ва тозалик даражаси бўйича Россия аналогидан 10 минг баравар юқори», — деди у.
Ахмедхаджаеввнинг таъкидлашича, атом энергетикасини ривожлантириш — маҳаллий олимлар авлодлари ишининг давоми, бу саъй-ҳаракатларни танқид қилиш эса «олимларимиз эришган меҳнатни, натижаларни чиппакка чиқаради».
Интервьюда у, шунингдек, Ўзбекистонда кичик атом электр станциясини қуриш учун Россия технологиясини танлаш 2018 йилдаги келишув ва синовдан ўтган ечимлар мавжудлиги билан боғлиқлигини таъкидлади. Агентлик раҳбарининг таъкидлашича, мамлакат тажрибалар учун полигон бўлмайди — Россиянинг сув-сувли ядровий реактори қуруқликдаги станциялар учун мослаштирилган.
- Атом электр станциясини қуриш бўйича шартнома 2024 йил 27 май куни Россия президенти Владимир Путиннинг Тошкентга ташрифи доирасида АЭС қурилиши дирекцияси ва «Атомстройэкспорт» («Росатом»нинг муҳандислик бўлими) ўртасида тузилганди. «Росатом» станция қурилишининг бош пудратчиси бўлади, қурилишга Ўзбекистон компаниялари ҳам жалб этилади.
- Президент Шавкат Мирзиёев кичик атом электр станциясини қуриш лойиҳасини «ҳаётий аҳамиятга эга» деб атаган. «Агар биз Ўзбекистоннинг янги тараққиёт босқичига чиқиш истиқболлари ҳақида ўйласак, катта миқдордаги уран захираларига эга ва уни учинчи давлатларга экспорт қилаётган мамлакатимиз учун бу лойиҳа ҳаётий аҳамиятга эга», — деганди у.
- «Росатом» раҳбари Алексей Лихачёвнинг айтишича, станцияни 2029 йилдан 2033 йилгача «босқичма-босқич» ишга тушириш режалаштирилган. Кичик АЭС атом музёрар кемаларида ишлатилган РИТМ-200Н сув-сувли ядро реакторларига эга бўлади, аммо бу реакторлар билан ҳали ҳеч қандай қуруқликдаги АЭС қурилмаган.
- 2024 йил 10 сентябрь куни АЭС қурилиши дирекцияси ва «Атомстройэкспорт» станция лойиҳаси бўйича ишларни бошлаш тўғрисидаги протоколни имзолаган. Бу қурилиш майдонида тайёргарлик ишларининг фаол босқичи бошланиши ва лойиҳа ҳужжатлари ишлаб чиқилишини англатади.
- Энергетика вазири Жўрабек Мирзамаҳмудов аввалроқ Ўзбекистонга барибир йирик АЭС кераклигини айтганди. Унинг қурилиши 2040 йилгача давом этиши мумкин.