Ўзбекистон Атом энергияси агентлиги («Ўзатом») директори Азим Ахмедхаджаев Alter Ego лойиҳасига берган интервьюсида Ўзбекистон нима учун Россия билан ҳамкорликда кичик атом электр станциясини қуришга қарор қилгани ва нима учун халқаро тендер ўтказилмаганини тушунтирди.
Ахмедхаджаевнинг сўзларига кўра, қурилиш тўғрисидаги қарор 2018 йилдаёқ қабул қилинган. Ўшанда Ўзбекистон ва Россия ўртасида ҳукуматлараро битим имзоланган. Кейинроқ томонлар мамлакат атом энергетикасини ривожлантириш кичик АЭС лойиҳасидан бошланади, деган хулосага келган.
«Ўша пайтда Россия Федерацияси билан келишувларимиз борлиги сабабли биз аллақачон эришилган келишувлар ва режаларни амалга оширишни давом эттирдик. Бунинг устига, майдончада қидирув-текширув ишлари бўйича улкан меҳнат сарф этилди. Агар биз ҳозир бошқа технологияни танлаганимизда, ҳаммасини қайтадан бошлашга тўғри келарди», — деди агентлик раҳбари.
Унинг таъкидлашича, Россия бугунги кунда кичик атом энергетикасининг референт (синалган) технологиясига эга бўлган ягона давлатдир. «Ушбу реакторлар 60 йилдан ортиқ вақтдан бери атом флотида ишлатилиб келинмоқда. Ҳозир улар ер устида фойдаланишга мослаштирилган», — деди Ахмедхаджаев ва бошқа мамлакатлардаги шунга ўхшаш лойиҳалар ҳали фақат ишлаб чиқилаётганини қўшимча қилди.
Ўзбекистондаги кичик атом электр станциясининг асосини РИТМ-200Н сув-сувли ядро реактори ташкил этади. Бу реактор илгари атом музёрар кемаларида қўлланган, аммо бундай реакторлар билан қуруқликдаги атом электр станцияси ҳали қурилмаган.
Ўзбекистон бу технология учун тажриба майдонига айланмайдими, деган саволга агентлик раҳбари бундай хавф йўқ, деб жавоб берди.
«Фарқи нимада? Сиз менга оддий одам сифатида шундай денг. [Реакторнинг] сувда бўлишининг ерда бўлишидан нима фарқи бор? Бу станцияга жойлаштирилган реактор бўлиб, аслида унинг электр энергиясини ишлаб чиқариш жараёни бир хил — у буни атом флотида ҳам, қуруқликда ҳам амалга оширади», — деди у.
«Бу — аллақачон ер устида амалга оширишга мослаштирилган технология. Ва шундай ҳис борки, биз гўё янги технологияларни қўллаш учун фойдаланиладиган қандайдир синов майдонига ўхшаймиз… Бу янги технология эмас. У аллақачон ишлатилган, шунинг учун уни референт деб аташади, чунки у аллақачон фойдаланиш тажрибасига эга», — деди Ахмедхаджаев.
Унинг сўзларига кўра, фарқ фақат шундаки, илгари флотда қўлланган реакторлар қуруқликда ишлашга мослаштирилган, «ишлаш принципи эса ўша-ўша».
Тендер ўтказиш ва Қозоғистон билан таққослаш ҳақидаги саволга жавоб берар экан, «Ўзатом» раҳбари Ўзбекистонда қонунчилик бундай қарорлар учун референдум ўтказишни талаб қилмаслигини таъкидлади.
«Конституциямизда бундай талаб йўқ. Бундан ташқари, мамлакат президенти — аҳолининг кўпчилиги мамлакатни бошқаришни ишониб топширган шахс. У бундай қарорлар қабул қилишга ҳақли деб ўйлайман. Айниқса, барча қарорлар чуқур таҳлилдан сўнг қабул қилинади», — деди у.
Ахмедхаджаев, шунингдек, жараён секин кетаётгани ҳақидаги фикрга изоҳ берди. «Мен бу ерда „етти ўлчаб бир кесишади“ деган бўлардим. Етти марта ҳам эмас, 70 марта. Ҳозир, эҳтимол, ностандарт ёки бевақт қарорлар қабул қилинаётгандек туюлиши мумкин — атом станциясининг нима кераги бор. Аммо ишонинг, бундай қарорлар ўз вақтида қабул қилингани ва келажакда ўзининг юқори самарадорлигини кўрсатишини кейинчалик тарих кўрсатади», — дея хулоса қилди у.
Атом энергияси агентлиги раҳбари февраль ойида Ўзбекистон кичик атом электр станциясини қуриш учун халқаро консорциум тузишини таъкидлаганди. Бундай станцияларни қуриш мамлакатнинг бошқа ҳудудларида ҳам кўриб чиқилади. Унинг сўзларига кўра, президент ислоҳотлари катта миқдорда электр энергиясини талаб қилади ва атом энергетикаси иқтисодиётнинг ривожланишини таъминлашга қодир.
Ўзбекистон ҳукумати 2035 йилгача Россиянинг «Росатом» корпорацияси бош пудратчи бўлган кичик атом электр станциясини қуришни режалаштирмоқда.