Ўзбекистонда кичик атом электр станциясини қуриш лойиҳаси жадвалдан олдин амалга оширилмоқда. Бу ҳақда Alter Ego лойиҳасига берган интервьюсида Атом энергияси агентлиги («Ўзатом») директори Азим Ахмедхаджаев маълум қилди.
Ўзбекистон гўёки мураккаб инфратузилма лойиҳаларини амалга оширишга қодир эмаслиги ҳақидаги танқидларга жавоб берар экан, у атом электр станцияси қурилишини бошқа тоифадаги лойиҳалар билан таққослаб бўлмаслигини таъкидлади.
«Эплаб тўғон қуролмаймиз-у, бу ерда эса атом станцияси қурмоқчимиз, каби шубҳаларни бироз тарқатмоқчиман. Бироқ булар мутлақо таққослаб бўлмайдиган нарсалар. Нима учун? Чунки бу жуда кўп томонларни ўз ичига оладиган жараён. Бу шунчаки қандайдир парранда фабрикасини қуришга ўхшамайди. Бу юқори технологияли атом станцияси бўлиб, унинг қурилишининг ҳар бир босқичи турли даражаларда ва турли ташкилотлар томонидан назорат қилинади. Бу жараёнда айнан МАГАТЭ етакчи ташкилот ҳисобланади», — деди «Ўзатом» раҳбари.
Унинг сўзларига кўра, лойиҳани назорат қилишда Халқаро атом энергияси агентлиги (МАГАТЭ) ҳал қилувчи роль ўйнайди. Айнан шу ташкилот станция қурилишининг барча босқичлари халқаро хавфсизлик стандартларига мувофиқлигини кузатиб боради.
«Шу сабабли биз хавфсизлик ва стандартлар бўйича турли халқаро конвенцияларга қўшиламиз. Биз уларнинг барча босқичларда келиб, ўз тадқиқотларини ўтказишларини ва хулосаларини беришларини хоҳлаймиз.Шунчаки „Росатом“ билан станция қурдик, мана фойдаланинг» деган ҳолат бўлмаслиги керак. Йўқ, бу МАГАТЭ ижобий хулоса берганидан кейингина амалга ошади,» — дея таъкидлади агентлик раҳбари.
Унинг айтишича, лойиҳа халқаро ҳамкорлар билан яқин ҳамкорлик туфайли ривожланмоқда.
«Ҳозирда ҳамкорларимиз билан ўрнатилган бундай юқори даражадаги ҳамкорликни камдан-кам учратаман. Ҳамкорлар ён беришмоқда, баъзи ҳолларда бизнинг фойдамизга бошқа мамлакатлардаги станциялар бўйича ўз режаларини ўзгартиришмоқда. Бу Ўзбекистонга нисбатан ишонч мавжудлигидан далолат беради. Ўзбекистонда бундай станциянинг қурилиши катта самара беришини тушуниш даражаси бор, чунки бу ерда академиклар, физиклар ва ядро мутахассисларининг ўз мактаби мавжуд», — деди Аҳмедхўжаев.
Агентлик раҳбари айтишича, бугунги кунда асосий тадқиқот ишлари якунланиб, лойиҳа-смета ҳужжатлари тайёрлаб бўлинган. Шунингдек, монтаж базаси қурилиши ҳам ниҳоясига етмоқда. Станциянинг ўзини қуриш 2026 йилнинг иккинчи чорагида, яъни «биринчи бетон» қуйилиши режалаштирилган пайтда бошланиши кўзда тутилган.
У таъкидлаганидек, ишлар турли мамлакатлардан мутахассисларни жалб этган ҳолда олиб борилмоқда. Хусусан, станция ва турбиналарни бошқаришнинг француз автоматлаштирилган тизимлари ҳамда хитой технологияларини ўрнатиш масаласи кўриб чиқилмоқда.
«Биз [технологиялардан] қандайдир „компот“ яратмоқчи эмасмиз. Биз атом станцияси учун энг сифатли маҳсулотни тақдим этадиган томонларни жалб этамиз… Шу сабабли, ушбу лойиҳада Европа ва Хитой компаниялари ҳам мамнуният билан иштирок этади. Масалан, станцияни бошқаришнинг энг яхши автоматлаштирилган тизимларидан бири французларники ҳисобланади. Францияда электр энергиясининг 70 фоиздан ортиғи атом станцияларида ишлаб чиқарилади. Биз станцияни бошқаришнинг автоматлаштирилган тизимини ўз станциямизда қўллаш учун айнан шу вариантни кўриб чиқяпмиз. Шу билан бирга, француз томонида бу Россия станцияси экани билан боғлиқ муаммо йўқ», — деди у.
Шунингдек, «Ўзатом» раҳбарининг сўзларига кўра, лойиҳада Франция ва Хитойнинг электр энергияси ишлаб чиқариш бўйича турбиналари кўриб чиқилмоқда. «Хитойча — ажойиб вариант, улар Европа технологиялари асосида ишлаб чиқарилган. Туркияда „Росатом“ томонидан қурилаётган „Аккую“ атом электр станциясида Alstom компаниясининг Arabelle француз турбиналаридан фойдаланилмоқда. Бу халқаро ва ўзаро манфаатли жараёнларда ҳамма иштирок этмоқда. Шунинг учун мен бунда санкциялар билан боғлиқ қандайдир муаммоларни кўрмаяпман», — дея таъкидлади Аҳмедхўжаев.
«Ўзатом» директори Азим Ахмедхаджаев Россияга қарши халқаро санкцияларнинг АЭС лойиҳасини амалга оширишга эҳтимолий таъсири ҳақидаги саволга жавоб берар экан, геосиёсий беқарорлик лойиҳада акс этмаслигини таъкидлади.
«Дунёдаги ҳозирги вазиятни инобатга олиб, бу ҳақда ўйладим. Мен ўзим учун сиёсатдан ташқарида бўлган икки соҳани аниқлайман — бу космос ва атом. Космик дастурларда россияликлар америкаликлар билан ишлайди Атом энергетикасида ҳамма биргаликда ишлайди. Бизнинг лойиҳамиз ўзига хос халқаро лойиҳа бўлади», — деди у.
Унинг таъкидлашича, Фукусимадаги фалокат содир бўлгандан сўнг, кўплаб мамлакатлар атом энергетикасини ривожлантиришни тўхтатган, аммо Россия ва Хитой ўз дастурларини давом эттириб, тўртинчи авлод технологияларини ишлаб чиқишни бошлаганлар. Унинг фикрича, бошқа мамлакатлар хато қилганликларини тушуниб етиб, Россия ва Хитойдан орқада қолмаслик учун ўз дастурларини қайта фаоллаштира бошлаганлар. Масалан, АҚШда аллақачон 30 дан ортиқ компания кичик модулли реакторларни ишлаб чиқиш билан шуғулланмоқда.
Суҳбат давомида у, шунингдек, Ўзбекистонда кичик атом электр станцияси қурилиши учун Россия технологиясининг танланиши 2018 йилдаги келишув ва синовдан ўтган ечимлар мавжудлиги билан изоҳланишини таъкидлади. Агентлик раҳбари мамлакат тажрибалар учун майдон бўлиб қолмаслигини алоҳида таъкидлади — Россиянинг сув-сув ядро реактори қуруқликдаги станциялар учун мослаштирилган.
«Ўзатом» раҳбари Россия иштирокидаги лойиҳа Ўзбекистонни қарам қилиб қўймаслигига ишонч билдирди. АЭС мамлакатга тегишли бўлади ва маҳаллий мутахассислар томонидан бошқарилади.
- Атом электр станциясини қуриш бўйича шартнома 2024 йил 27 май куни Россия президенти Владимир Путиннинг Тошкентга ташрифи доирасида АЭС қурилиши дирекцияси ва «Атомстройэкспорт» («Росатом»нинг муҳандислик бўлими) ўртасида тузилганди. «Росатом» станция қурилишининг бош пудратчиси бўлади, қурилишга Ўзбекистон компаниялари ҳам жалб этилади.
- Президент Шавкат Мирзиёев кичик атом электр станциясини қуриш лойиҳасини «ҳаётий аҳамиятга эга» деб атаган. «Агар биз Ўзбекистоннинг янги тараққиёт босқичига чиқиш истиқболлари ҳақида ўйласак, катта миқдордаги уран захираларига эга ва уни учинчи давлатларга экспорт қилаётган мамлакатимиз учун бу лойиҳа ҳаётий аҳамиятга эга», — деганди у.
- «Росатом» раҳбари Алексей Лихачёвнинг айтишича, станцияни 2029 йилдан 2033 йилгача «босқичма-босқич» ишга тушириш режалаштирилган. Кичик АЭС атом музёрар кемаларида ишлатилган РИТМ-200Н сув-сувли ядро реакторларига эга бўлади, аммо бу реакторлар билан ҳали ҳеч қандай қуруқликдаги АЭС қурилмаган.
- 2024 йил 10 сентябрь куни АЭС қурилиши дирекцияси ва «Атомстройэкспорт» станция лойиҳаси бўйича ишларни бошлаш тўғрисидаги протоколни имзолаган. Бу қурилиш майдонида тайёргарлик ишларининг фаол босқичи бошланиши ва лойиҳа ҳужжатлари ишлаб чиқилишини англатади.
- Энергетика вазири Жўрабек Мирзамаҳмудов аввалроқ Ўзбекистонга барибир йирик АЭС кераклигини айтганди. Унинг қурилиши 2040 йилгача давом этиши мумкин.