БААнинг Masdar компанияси Ўзбекистоннинг Навоий вилояти Учқудуқ туманида 2 ГВт қувватга эга шамол электр станцияси лойиҳасининг техник-иқтисодий асосларини ишлаб чиқмоқда. Бу ҳақда Миланда бўлиб ўтаётган Осиё тараққиёт банкининг 58 йиллик йиғилиши доирасида компаниянинг МДҲ мамлакатларида бизнесни ривожлантириш ва инвестициялар департаменти раҳбари Марям Рашед Ал-Мазруи «Dunyouzbeklari.Com»га берган интервьюсида маълум қилди.
2023 йил охирида компания Инвестициялар, саноат ва савдо вазирлиги ва Энергетика вазирлиги билан Мингбулоқ қишлоғида қуввати 2 ГВт бўлган шамол электр станциясини қуриш, шунингдек, республиканинг турли ҳудудларида энергия сақлаш иншоотларини қуриш бўйича шартнома имзолаганди. Лойиҳаларнинг умумий қиймати 2,6 миллиард долларга баҳоланмоқда.
«Биз уни 1 ГВт қувватга эга лойиҳадан бошланадиган икки босқичга ажратдик. Ҳозир техник-иқтисодий асослаш ва лойиҳани 2029 йилгача амалга ошириш бўйича шартнома имзоладик. Шамол маълумотларини йиғишимиз учун бироз вақт керак бўлади. Шартноманинг молиявий шартларини ёпишдан олдин бизга камида 12 ой керак бўлади», — деди у.
Марям Рашед Ал-Мазруи (ўнгдан иккинчи).
Лойиҳа, шунингдек, тахминан 1,15 ГВт қувватга эга электр энергиясини сақлаш тизимларини қуришни ўз ичига олади. Masdar вакилининг сўзларига кўра, бу маълум бир генерацияга боғланмаган, алоҳида энергия сақлаш лойиҳаси бўлади.
«Биз аллақачон Бухорода ва Ғузор туманидаги лойиҳалар доирасида энергия сақлаш тизимларини ишлаб чиқмоқдамиз. Бу аккумуляторлар — автоном, улар тўғридан-тўғри ишлаб чиқаришга уланмаган», — деди Ал-Мазруи.
Унинг сўзларига кўра, лойиҳа биринчи босқичининг қиймати 1 ГВт учун 500 миллион доллардан кам бўлади.
Шунингдек, компания «Ўзбекгидроэнерго» АЖ билан гидроаккумуляцион электр стансияси (ГАЭС) лойиҳаси устида ишламоқда.
«Биз ўтган йили улар билан шартнома имзолаган эдик. Биз эндигина техник-иқтисодий асосларни олдик ва кейинги қадамларни муҳокама қилмоқдамиз. Лойиҳа ривожланишнинг дастлабки босқичида», — дея тушунтирди у.
Тариф сиёсати ҳақида
Марям Рашед Ал-Мазруининг сўзларига кўра, Masdar’нинг Ўзбекистондаги барча лойиҳалари тендер орқали ютиб олинган, Зарафшондаги шамол электр станцияси бундан мустасно.
«Зарафшон — икки томонлама келишув асосида амалга оширилаётган ягона лойиҳа. Қолганларнинг ҳаммаси тендер орқали. Бу биз уларга рақобатбардошлигимиз, жумладан, нархимиз эвазига эришганимизни яққол кўрсатиб турибди. Биз харажатларни имкон қадар камайтиришда давом этамиз ва агар бу мамлакатга энг яхши фойда келтирса, рақобатни қўллаб-қувватлаймиз», — деди у.
Masdar’нинг Ўзбекистондаги шартномалари одатда 25 йилга тузиладиган, ҳукумат электр энергиясини сотиб олишни кафолатлайдиган келишув доирасида қатъий белгиланган нархлар асосида ишлаб чиқилади.
Masdar ҳозирча Ўзбекистондаги электр энергиясининг келажакдаги улгуржи бозорида узоқ муддатли давлат шартномаларисиз ишлашга тайёрлигини баҳолашдан ўзини тияди.
«Биз ҳозирча аниқ жавоб бера олмаймиз, чунки ҳукумат ушбу стратегияни қандай амалга оширишини кўришимиз керак. Кейин яна кўриб чиқамиз», — деди Ал-Мазруи.
Унинг қўшимча қилишича, тартибга солиш ва сиёсат электр энергиясининг улгуржи бозорини шакллантиришда, яъни қонунчилик базасини яратишда, бозор иштирокчилари учун қоидаларни белгилашда ҳамда улгуржи бозорга ўтишнинг мақсад ва босқичларини белгилаб берувчи давлат дастурини ишлаб чиқишда ҳал қилувчи роль ўйнайди: «Бундай ўзгаришларни амалга ошириш учун маълум меъёрий ҳужжатлар ва сиёсий механизмларни жорий этиш зарур.
Эслатиб ўтамиз, Ўзбекистонда электр энергияси улгуржи бозорига тўлиқ ўтиш 2027 йилга (дастлаб 2025 йилга мўлжалланган) режалаштирилган, газга — 2028 йилда, деганди 2024 йил октябрда бош вазир ўринбосари Жамшид Қўчқоров. «Биз Ўзбекистон тоғ-кон саноати бозорида кўпроқ компаниялар бўлишини истаймиз», — таъкидлаганди у.
Электр энергиясининг улгуржи бозори — бу ишлаб чиқарувчилар (электр станциялари), савдо компаниялари ва йирик истеъмолчилар (масалан, минтақавий тармоқ компаниялари ва йирик саноат корхоналари) ўртасида электр энергиясини сотиб олиш ва сотиш платформаси.
2023 йилда Ўзбекистонда энергетика бозорини тартибга солувчи орган — Энергетика бозорини ривожлантириш ва тартибга солиш агентлиги ташкил этилган. Энергетика вазирлиги 2021 йилда регуляторни ҳукуматдан мустақил, президент ва Олий Мажлисга ҳисобдор қилишни таклиф қилган бўлса-да, мазкур орган Вазирлар маҳкамасига бўйсунади.
Masdar ҳақида
Masdar Марказий Осиёда амалга оширган биринчи лойиҳа Ўзбекистондаги лойиҳа бўлди. Бу 100 МВт қувватга эга қуёш энергияси бўйича кичик лойиҳа эди — IFC Scaling Solar ташаббусининг бир қисми бўлган Nur-Navoi.
«Аммо бугун биз Ўзбекистонда 2 ГВт қайта тикланадиган энергия қувватига эгамиз, жумладан, қуёш ва шамол электр станциялари, хусусан, 500 МВт қувватга эга Zarafshan шамол электр станцияси — минтақадаги энг йирик шамол электр станцияси», — деди у.
Жорий йил бошида Masdar Ўзбекистон энергетика соҳасига қўйган сармоясини ҳозирги 2 миллиард доллардан кейинги йилларда икки баробар кўпайтириб, 4 миллиард долларга етказиш режасини эълон қилган эди.
2024 йил ноябрь ойида Боку шаҳрида бўлиб ўтган БМТнинг иқлим бўйича COP29 конференцияси доирасида Навоий вилояти Учқудуқ туманида 1000 МВт қувватга эга шамол электр станциясини қуриш лойиҳасини амалга ошириш бўйича келишув имзоланган. Лойиҳа ҳар йили 3,5 миллиард кВт/соат электр энергияси ишлаб чиқаради, бу эса 1 миллиард куб метр табиий газни тежаш ва атмосферага зарарли чиқиндиларни 1,4 миллион тоннага камайтириш имконини беради.