Boston Consulting Group компаниясининг бошқарув директори ва катта ҳамкори Рза Нуриев 11 июнь куни Тошкент халқаро инвестиция форумида Қорақалпоғистонни узоқ муддатли ривожлантириш стратегиясини тақдим этди, деб хабар беради «Газета» мухбири.
BCG, Ўзбекистон ҳукумати, тегишли вазирликлар ва ҳудудий раҳбарлар иштирокида Қорақалпоғистонни 2035 йилгача ривожлантириш стратегияси ишлаб чиқилган.
«Қорақалпоғистон нафақат Ўзбекистонда, балки бутун Марказий Осиёда ўсишда етакчига айланиш учун улкан салоҳиятга эга, деб ҳисоблайман», — деди Нуриев. Унинг сўзларига кўра, жамоа ўтган йил давомида аниқ ҳаракатлар режаси ва йўл харитасига асосланган стратегия устида ишлаган.
Манба: Миллий статистика қўмитаси.
Бошланғич шартлар ва қийинчиликлар
«Бошлаш осон эмас. Сўнгги йилларда ҳудуднинг иқтисодий ўсиш суръатлари республика бўйича ўртача кўрсаткичдан паст бўлди. Қорақалпоғистон Ўзбекистоннинг энг ғарбий қисми бўлиб, марказий вилоятлардан узоқда жойлашган. Бу ерда бутун мамлакат учун хос бўлган сув муаммоси, айниқса, кескин — ҳудуд Амударёнинг қуйи оқимида жойлашган», — деди у.
Фойда ва ўсиш устунлари
Нуриевнинг таъкидлашича, стратегия ҳудуднинг асосий рақобатдош устунликларига асосланган. Энергия — асосийларидан бири:
«Қўлимизда шамол ҳукмрон бўлган қаттиқ иқлим ўйнамоқда. Ҳудуд шамолдан 60 ГВт дан ортиқ энергия ишлаб чиқариш имкониятига эга. Аллақачон 10 ГВт қувватга эга лойиҳалар режалаштирилган — бу бутун мамлакатнинг ҳозирги қувватининг ярми».
У яна бир афзаллик сифатида табиий газ ва геология-қидирув ишлари учун истиқболли ҳудудлар мавжудлигини айтди:
«Географик жиҳатдан ҳудуд ғарбда жойлашган, барча газ импорт линиялари эса айнан мамлакат ғарбидан ўтади. Бу ёқилғи билан таъминлашнинг қулайлигини англатади. Бундан ташқари, айнан шу ерда янги газ конларини қидириш учун энг истиқболли ҳудудлар жойлашган».
Шунингдек, у қишлоқ хўжалигидаги салоҳиятга алоҳида тўхталиб ўтди: «Ўзбекистондаги яйловларнинг ярми Қорақалпоғистонга тўғри келади. Бу чорвачилик, жумладан, чорвачиликни ривожлантириш учун катта имконият».
Ноёб туризм ва география
Нуриев ҳудуднинг маданий диққатга сазовор жойларини эслади: «[Президент ёрдамчиси Саида] Мирзиёева хоним ҳам ноёб тарихий жойларни тилга олди. Ҳудудда чинакам экзотик жойлар бор, масалан, постсовет ҳудудидаги авангард санъатининг энг йирик коллекцияси бўлган Савицкий музейи».
Унинг қўшимча қилишича, ҳудуднинг мамлакат ғарбида жойлашгани логистик жиҳатдан қулайликлар яратади.
«Агар сиз Туркия, Яқин Шарқ ёки Европа каби мамлакатларга экспорт қилмоқчи бўлсангиз, ғарбда бўлиш — стратегик жиҳатдан фойдали. Ҳудуд транспорт ва логистика нуқтаи назаридан яхши боғланган», — деди BCG вакили.
«Тўрт устун»
Ҳисоб-китобларга кўра, ҳудуднинг иқтисодий ўсиш суръатлари 2035 йилга бориб, йилига 6 фоизгача кўтарилиши мумкин. Бу ўсиш тўртта устунга асосланади: энергетика, саноат, қишлоқ хўжалиги ва туризм, деди Нуриев.
Унинг сўзларига кўра, энергия ишлаб чиқариш ҳажми етти баравар — 1,5 дан 11 ГВт га ошади. Минтақада 60 ГВт дан ортиқ шамол ишлаб чиқариш салоҳияти мавжуд. Деярли 10 гигаватт «яшил» шамол энергияси бўйича лойиҳалар аллақачон режалаштирилган.
«Бу Қорақалпоғистонни Ўзбекистон ичида энергия экспорт қилувчи давлатга айлантиради. Бу эса ҳудудни арзонроқ электр энергияси билан таъминлаш имконини беради — ахир, юқори вольтли электр узатиш линияларини қуриш ва уларга хизмат кўрсатишнинг ҳожати бўлмайди», — деди у.
Бундан ташқари, газ ҳудуддаги геологик қидирув ишлари учун энг истиқболли манба ҳисобланади. Бу Қорақалпоғистонни арзон ва мўл энергияга эга ҳудудга айлантиради, унинг асосида саноат ишлаб чиқаришини ривожлантириш мумкин, деб ҳисоблайди у.
Стратегиянинг асосий элементи Қўнғирот туманидаги «яшил кластер» бўлади: «Ушбу саноат зонасида энергиянинг 90 фоизи қайта тикланадиган манбалардан олинади. Бу энергияни кўп талаб қилувчи тармоқларни ўтказиш учун шарт-шароит яратмоқда. 1 майдан бошлаб электр энергиясига мамлакатнинг қолган қисмига нисбатан 15% чегирма берадиган фармон ҳам кучга кирди».
«Бунинг шарофати билан кўп энергия талаб қилувчи ишлаб чиқаришни бу ерга ўтказиш мумкин — бу мамлакатда илгари амалга оширилмаган иш. Давлат бу ташаббусни ҳар томонлама қўллаб-қувватламоқда ва Қорақалпоғистонда иш бошлаган ёки лойиҳаларини кўчираётган барча компания ва инвесторлар ушбу имтиёзлардан фойдаланиши мумкин», — деди у.
Нуриевнинг таъкидлашича, Европага экспорт қилувчилар «яшил сертификатлар» туфайли нарх устунлигига эга бўлади.
Қишлоқ хўжалигида қайта ишлаш қувватларини ошириш, чорвачиликни ривожлантириш режалаштирилган. Келгуси 10 йил ичида гўшт ва сут ишлаб чиқариш 3 баробар ортиб, ҳудудни гўшт ва сут маҳсулотлари бўйича республикада етакчи ўринга қўйиши керак.
Қишлоқ хўжалигида сувни тежайдиган усулларни қўллаш мақсад қилинган. Масалан, пахта — ҳозирги ишлаб чиқаришнинг катта қисмини эгаллайди ва уни етиштиришнинг янада самарали усуллари мавжуд.
«Гап юқори маҳсулдор навлар ҳақида кетмоқда: бир хил ҳажмдаги маҳсулот олиш учун камроқ ер ишлатилади. Шу тариқа сиз нафақат ерни, балки, энг муҳими, сувни тежайсиз. Ва тежалган сувдан юқори экспорт салоҳиятига эга кунжут ёки мош каби экспортга йўналтирилган экинларни етиштириш учун фойдаланиш мумкин. Улар сезиларли фойда келтирадиган Саудия Арабистони ва Туркия каби йирик импорт қилувчи давлатларга етказиб берилиши мумкин», — деди BCG вакили.
Келгуси 5−10 йил ичида қишлоқ хўжалигининг ҳудудий ялпи ички маҳсулотга қўшадиган умумий ҳиссаси икки баравар кўпайиши тахмин қилинмоқда.
Туризм. Стратегияга кўра, туристлар сонини 50 фоизга ошириш, лекин ундан ҳам муҳими, уларнинг республикада бўлиш муддатини ва бир кишига тўғри келадиган маҳаллий харажатлар даражасини ошириш кўзда тутилган.
Ҳудудда йўналишларни ишлаб чиқадиган ва Қорақалпоғистонга саёҳатчиларни жалб қилиш учун халқаро туроператорлар билан шартномалар тузадиган махсус Йўналишларни бошқариш офиси (Destination Management Office) ташкил этилган.
Амалга ошириш механизмлари ва Қорақалпоғистон нима билан боғланиши
BCG бошқарув директорининг маълум қилишича, стратегияни амалга ошириш бўйича батафсил йўл харитаси ишлаб чиқилган ва президент маъмурияти қошида «аниқ бошқарув тизими ва зарур бюджетларга эга» лойиҳа идораси яратилган.
У ўз таъбири билан айтганда, келажакда Қорақалпоғистон билан боғлиқ бўладиган учта нарсани номлади.
«Бу арзон ва мўл-кўл яшил энергия, кўп энергия талаб қиладиган ишлаб чиқариш, гўшт ва сут ишлаб чиқариш учун энг яхши майдон. Ва, албатта, у учун одамлар бу ерга ташриф буюрадиган экзотик туризм», — дея хулоса қилди у.
Хабар берганимиздек, форумда ёрдамчиси Саида Мирзиёева Қорақалпоғистон асосий миллий устувор йўналишлардан бири эканини таъкидлаб, ҳудудга сармоя киритишга таклиф қилди. Қорақалпоғистон раҳбари республиканинг сармоявий салоҳияти билан таништирди.