Иқтисодий ҳамкорлик ва тараққиёт ташкилотининг (ИҲТТ) Евросиё бўйича сиёсатшуноси, IV Тошкент халқаро инвестиция форуми маърузачиларидан бири Селеста Лапорт-Таламон Gazeta нашрига халқаро савдо муносабатларидаги замонавий тенденциялар ва уларнинг Марказий Осиё мамлакатларига таъсири ҳақида ўз фикри билан ўртоқлашди.
Экспертнинг фикрича, биринчи тенденция савдо тўсиқларининг ўсиши ва сиёсатдаги ноаниқликни ўз ичига олиши керак.
«Сўнгги йилларда биз мамлакатлар шериклар билан савдо қилишда протекционистик чораларга тобора кўпроқ мурожаат қилаётганини кўрмоқдамиз, бу эса савдони олдиндан тахмин қилиб бўлмайдиган ҳолга келтиради ва узоқ муддатли инвестиция режаларини мураккаблаштиради, чунки ҳамкорлар тўсатдан чекловчи чораларни киритиши мумкин».
Яна бир тенденция — қоидаларга асосланган савдо тизимидан кучга асосланган тизимга ўтиш. Яъни ҳукуматлар нафақат иқтисодий сабабларга кўра, балки стратегик манфаатлардан келиб чиқиб ҳам чекловлар қўймоқда.
«Бундай силжиш жавоб чоралари ва савдонинг парчаланиши хавфини оширади, бу эса глобал иқтисодий барқарорликни янада бузади», — деди эксперт.
Учинчи тенденция COVID-19 пандемияси, глобал молиявий инқироз оқибатлари ва халқаро можаролар — Россиянинг Украинадаги уруши, Ғазодаги можаро, Қизил денгиздаги хусийларнинг ҳаракатлари каби глобал ҳодисалар туфайли таъминот занжирининг узилиши билан боғлиқ. Буларнинг барчаси жиддий бузилишларга олиб келди ва савдогарларни маҳсулотлари учун муқобил йўлларни излашга мажбур қилди.
Лапорт-Таламоннинг фикрича, юқоридаги тенденциялар бевосита ёки билвосита Марказий Осиё мамлакатларига таъсир қилади. Аввало, минтақага протекционизмнинг кучайиши ва тариф сиёсатининг беқарорлиги таҳдид солмоқда. Масалан, Трамп маъмурияти даврида АҚШ божлари ўсди, жумладан, Марказий Осиёдан келадиган товарларга 10% базавий ставка ва юқорироқ мақсадли ставкалар. Бу минтақадан экспорт қилувчилар учун ноаниқлик туғдирган.
Яна бир хавф, экспертнинг фикрича, геосиёсий бўлиниш билан боғлиқ. Россиянинг Украинадаги уруши Россия ва Европа Иттифоқи ўртасидаги савдога катта таъсир кўрсатди. Бу Марказий Осиё мамлакатларига, айниқса, ЕИга экспорт қилувчи мамлакатларга таъсир қилади. Олдинги йўналишлар, масалан, шимолий йўллар камроқ очиқ бўлиб қолди. Санкциялар жорий этилмоқда, бу компаниялардан қўшимча текширувлар ўтказиш ва логистикани ўзгартиришни талаб қилади.
Ниҳоят, ташқи талаб шокларини ёдда тутиш керак. Қозоғистон ва Туркманистон иқтисодиёти углеводородлар экспортига, биринчи навбатда, нефть ва газга жуда боғлиқ. Ушбу ресурслар нархининг ҳар қандай ўзгариши уларнинг бюджетларига сезиларли таъсир кўрсатади ва узоқ муддатли инвестициялар имкониятларини камайтиради. Қирғизистон, Тожикистон ва — бироз бўлса-да — Ўзбекистон каби давлатлар эса меҳнат муҳожирларининг пул ўтказмаларига қаттиқ боғлиқ. Масалан, Россиядан пул ўтказмалари Тожикистон ва Қирғизистон ЯИМининг қарийб 30 фоизини ташкил қилади. Шу сабабли Россияда ишчи кучига бўлган талабнинг ҳар қандай ўзгариши минтақа иқтисодиётига таъсир қилади.