Ўзбекистонда сўнгги беш йил ичида ёнғинлар ва улар билан боғлиқ фавқулодда вазиятлар сони аста-секин камайиб бормоқда, аммо ис газидан заҳарланиш ва газ-ҳаво аралашмасининг портлаш ҳолатлари куз-қиш мавсумида сезиларли хавф бўлиб қолмоқда.
Фавқулодда вазиятлар вазирлиги статистик маълумотларига кўра, 2024 йилда 9,9 мингта, 2025 йилнинг 9 ойида 7,1 мингта ёнғин ҳолати қайд этилган. Шу билан бирга, ёнғинларда ҳалок бўлганлар сони ҳам 2024 йилдаги 151 кишидан 2025 йилнинг 9 ойида 43 кишигача камайди. Бу ҳақда ФаВВ мутахассислари 3 октябрь куни куз-қиш мавсумига тайёргарлик кўришга бағишланган пресс-турда Gazeta`га маълум қилди.
Ёнғинлар сонининг камайиши фонида ис газидан заҳарланиш жиддий муаммо бўлиб қолмоқда. 2024 йилда, ФВВ маълумотларига кўра, 63 та шундай ҳолат қайд этилган. 2025 йилнинг 9 ойи учун — 29 та. Шу билан бирга, қурбонлар сони юқорилигича қолмоқда. 2024 йилда 116 киши, 2025 йил бошидан бери эса 141 киши ис газидан вафот этди, бу ўтган йилги кўрсаткичлардан анча юқори.
Газ-ҳаво аралашмасининг портлаши билан боғлиқ вазият алоҳида қайд этилган. 2024 йилда 119 та, 2025 йилнинг тўққиз ойида 53 та шундай ҳолат қайд этилган. Ҳодисалар сони камайганига қарамай, ҳалок бўлганлар сони 12 кишидан 27 кишига етди.
«Ёнғин сабаблари таҳлили шуни кўрсатдики, ёнғинларнинг 40,1 фоизи электр ускуналаридан фойдаланиш қоидаларини бузиш, 29,6 фоизи очиқ оловга эҳтиётсизлик билан муносабатда бўлиш, 10,9 фоизи иситиш печларини ўрнатиш ва улардан фойдаланиш қоидаларини бузиш, 5,6 фоизи эса болаларнинг шўхликлари туфайли содир бўлган», — деди ФВВ ахборот хизмати бошлиғи ўринбосари Самандар Ҳикматуллаев журналистларга.
Самандар Ҳикматуллаев.
Бахтсиз ҳодисалар кўпинча газдан хавфсиз фойдаланиш қоидаларига, шунингдек, табиий ва муқобил ёқилғи турлари ҳамда иситиш печларини қўллашда техник ва ёнғин хавфсизлиги талабларига риоя қилмаслик оқибатида содир бўлмоқда. Вазирлик томонидан мамлакатдаги масъул идораларга аниқланган камчилик ва муаммоларни бартараф этиш талаби билан минглаб хатлар юборилган.
Тегишли ташкилотлар мутахассислари хавф-хатарлар ва ечимлар ҳақида Gazeta`га сўзлаб берди.
Ностандарт печлар ва қозонхоналар
Қайд этилишича, қиш мавсумида ўртача ҳар ўнта ёнғиндан биттаси иситиш мосламаларидан нотўғри фойдаланиш ёки носоз ва ностандарт иситиш мосламаларини қўллаш оқибатида юзага келади.
Эски печь ва иситиш қозонларидаги горелкалар кўпинча сариқ аланга беради, дейди Мирзо Улуғбек тумани «Ҳудудгазпойтахт» газ таъминоти бўлими етакчи муҳандиси Санжарбек Мамажонов. Бу кислород етишмаслиги туфайли газнинг тўлиқ ёнмаслигини кўрсатади ва соғлиқ учун хавфли бўлган ис гази чиқиши билан бирга содир бўлади.
Янги стандартларга кўра, бундай горелкалар ўрнига аста-секин замонавий автоматик горелкалар ўрнатилмоқда. Улар тежамкорроқ ва хавфсизроқ, дейди эксперт. Бундай горелка белгиланган ҳароратга етганда автоматик равишда ўчади ва ҳарорат пасайганда яна ёнади.
Замонавий автоматик ёндиргичларни бозордан харид қилиш, уларнинг намуналари билан эса «Ҳудудгазтаъминот»нинг туман бўлимларидан танишиш мумкин. Шу ернинг ўзида уларнинг газ сарфи, иш режими ва бошқа хусусиятлари ҳақида батафсил маълумот берилади.
Ностандарт горелкага намуна.
Газнинг ностандарт горелкада ёниши.
Янги турдаги горелкалар.
Ускуналарнинг хавфсизлик талабларига мувофиқлигини текшириш ва сертификатлашни Саноат хавфсизлиги давлат қўмитаси амалга оширади. Харидор сотувчидан қурилманинг сифати ва хавфсизлигини тасдиқловчи сертификатни талаб қилиш ҳуқуқига эга, дейди Мамажонов.
«Уйдаги қозон ёки печкаларни алмаштириш учун газ хўжалиги хизматига мурожаат қилиш керак. Худди шу хизматлар буюртма бўйича ускуналарга техник хизмат ҳам кўрсатади. Белгиланган қоидаларга кўра, турар жой биноларида тармоқ газида ишлайдиган газ плиталари, иситиш ва сув иситиш мосламаларига йилига камида бир марта техник хизмат кўрсатилиши керак», — дея қўшимча қилди мутахассис.
Илгари газ хўжалиги хизматлари «Ҳудудгазтаъминот» («райгаз») туман бўлимларига тегишли эди, аммо энди бу функциялар хусусий компанияларга ўтказилди. Уларнинг контактларини «райгаз»нинг фавқулодда хизматидан олиш мумкин. Фавқулодда вазиятлар хизмати билан боғланиш учун тумангаз ёки ФВВнинг 104 қисқа рақамига қўнғироқ қилиш мумкин. Иккинчи йўл — тўғри ва тезроқ.
Шуни таъкидлаш лозимки, тумангаз фавқулодда хизматлар бўлими ходимлари Gazeta мухбири билан суҳбатда журналистларга контакти улашилган хусусий ташкилот мутахассисларининг малакасини тасдиқлай олмади.
Қўшимча равишда UzTelecom маълумот хизматига 1009 қисқа рақами орқали мурожаат қилиш мумкин (хизмат пулли).
Маълумот берувчининг билдиришича, дудбуронларни тозалаш бўйича мутахассисларнинг контактларини Тошкент ёнғин хавфсизлиги бошқармасининг 71−266−35−50 рақами орқали аниқлаш мумкин. Бироқ Gazeta улар билан боғлана олмади.
Тиқилиб қолган мўрилар
Носоз мўри (дудбурон)лар ҳам хавф манбаи ҳисобланади. Ёнғинга қарши курашиш жамияти ходими Анвар Ариповнинг тушунтиришича, ўз вақтида тозаланмаса, қурумлар аста-секин тўпланиб, чиқиш йўлини тўсиб қўяди. Бу газнинг тўлиқ ёнмаслигига ва дудбуронни тўлиқ ёпиб қўйиши мумкин бўлган қурум ҳосил бўлишига олиб келади. Бундай ҳолатда хонага ис гази ва тутун кира бошлайди. Ис гази ҳидсиз ва рангсиз бўлгани сабабли одам хавфни сезмайди, айниқса, уйқу пайтида, бу кўпинча заҳарланишга олиб келади.
Анвар Арипов.
Ариповнинг қўшимча қилишича, тиқилиб қолишларнинг яна бир сабаби — қушларнинг уялари. Ёзда иситиш тизими ишлатилмайди ва қушлар бундай дудбуронларда уя қуриши мумкин. Иситиш мавсуми бошланганида эса тутуннинг чиқиш йўли ёпиқ бўлиб қолади. Бунга йўл қўймаслик учун у махсус ҳимоя қалпоқларини ўрнатишни тавсия қилди. Бироқ, унинг сўзларига кўра, баъзи одамлар дудбуронларни қўлбола воситалар — тунука идишлар ёки тешикли банкалар билан ёпади. Бу иссиқликни қўшимча равишда сақлашга ёрдам беради, аммо хавфсиз эмас: вақт ўтиши билан тешиклар ташқи омиллар таъсирида ёпилиб қолиши мумкин ва ис гази уйга кира бошлайди.
Тиқилиб қолган дудбуронларга мисоллар.
Дудбуронларни ёпишга мисоллар.
Дудбуронларни тозалаш жараёни.
Дудбуронни тозалаш зарурати туғилса, аҳоли тумангаз хўжалигига мурожаат қилиши ёки ФВВга қўнғироқ қилиши мумкин. Унинг сўзларига кўра, ходимлар бу иш билан қайси мутахассис шуғулланаётганини айтади.
Фавқулодда вазиятлар вазирлиги маълумотларига кўра, табиий газ ва қаттиқ ёқилғида ишлайдиган печларнинг дудбуронларида аниқланган 152 мингта носозликнинг 135,6 мингтаси жойида бартараф этилган.
Эски симлар
Мирзо Улуғбек тумани электр таъминоти корхонаси бош муҳандис ўринбосари Ҳасан Қурбоновнинг маълум қилишича, электр энергияси таъминотидаги узилишларнинг кенг тарқалган сабабларидан бири юклама ортиши оқибатида эски алюмин симларнинг эриб кетишидир. Бу қисқа туташувга ва электр таъминотида вақтинчалик узилишларга олиб келади.
Шу сабабли ҳозирда эски электр узатиш линиялари босқичма-босқич хавфсизроқ СИП симларига алмаштирилмоқда. Илгари фазалар орасидаги қисқа туташув кучли шамол ва очиқ симларнинг бир-бирига тегиши туфайли содир бўларди. СИП бундай туташувларни олдини олувчи изоляцияга эга. Бу авариялар хавфини камайтиради ва электр таъминоти ишончлилигини оширади, дейди Ҳасан Қурбонов.
Шу билан бирга, унинг сўзларига кўра, уй ичидаги тармоқларга бошқарув компаниялари ёки ширкатлар томонидан хизмат кўрсатилади. Туман корхонаси фақат подстанциялардан тақсимлаш шитларигача бўлган линиялар учун жавобгардир.
Ёнғин хавфсизлиги қурилмалари
Ёнғин хавфсизлиги тизимига нафақат ФВВ, балки Ички ишлар вазирлиги ҳам жалб этилган. Ички ишлар вазирлиги ҳузуридаги Қўриқлаш департаменти томонидан аҳоли хонадонлари, офислар ва корхоналарда ёнғинга қарши тезкор чора кўриш имконини берувчи замонавий тизимлар ўрнатилмоқда.
Мирзо Улуғбек тумани бўлими олтинчи техник қўриқлаш маркази бошлиғи, лейтенант Турсунбоевнинг сўзларига кўра, тизимда саккизта датчик, жумладан, ёнғин хавфсизлиги датчиклари мавжуд.
Унинг сўзларига кўра, ҳозирда марказ ички ишлар ва ФВВ органлари билан яқин ҳамкорликда, жумладан, ёнғиндан ҳимоя қилиш масалаларида ишламоқда. Масалан, ёнғин ҳақида сигнал, дейлик, омборхонадан келиши мумкин, у ерда қоровулдан бошқа ҳеч ким йўқ ва ёнғин ўчоғи ҳар доим ҳам дарҳол сезилмайди. Бундай ҳолатларда сигнал марказга узатилади ва вазиятни текшириш, зарур ҳолларда ёнғин тарқалишининг олдини олиш учун жиҳозланган гуруҳ зудлик билан жойга етиб боради.
Бундай тизимни уйда, офисда ёки корхонада ўрнатиш учун 1131 рақамига мурожаат қилиш мумкин. Департамент сайтидаги маълумотларга кўра, фуқаролар учун қўриқлаш ускуналарини ўрнатиш бепул амалга оширилади ва хизмат кўрсатиш учун ойлик тўлов 58 минг сўмдан бошланади.
Фавқулодда вазиятлар вазирлигининг тавсиялари
- ташқи изоляцияси шикастланган электр симлари ва кабеллардан фойдаланманг;
- иситиш мавсуми бошланишидан олдин иситиш печларининг дудбуронларини тозалаш ва созлаш, шунингдек, уларнинг меъёрларга мувофиқ тўғри ўрнатилганини текшириш учун ихтисослаштирилган ташкилотларга мурожаат қилинг ва хизматлар сифатли кўрсатилишига эришинг;
- носоз ва қўлбола иситиш мосламаларидан фойдаланманг;
- стандарт қурилмалардан фойдаланишда ишлаб чиқарувчиларнинг кўрсатмаларига амал қилинг;
- иситиш печларининг қизиб кетишига йўл қўйманг;
- газ ва электр жиҳозларини назорат қилишни болаларга топширманг;
- газ ускуналарини улаш қоидаларига қатъий риоя қилиш;
- ёнувчи материалларни газ плиталари устида қуритманг;
- газ иситиш асбобларидан фақат автоматик хавфсизлик тизимлари (газни ўчириш ва етказиб беришни назорат қилувчи қурилмалар) мавжуд бўлганда фойдаланинг, уларнинг созлигини кузатиб боринг.
Агар хонада газ ҳидини сезсангиз, чироқни ёқманг ва учқун чиқарадиган асбоблардан фойдаланманг. Зудлик билан хонани шамоллатинг. Газ сизиб чиқиши ҳақида 104 телефон рақамига, ёнғин содир бўлганда эса 112 ёнғин-қутқарув хизматига хабар беринг.