Чоршанба куни очилган биринчи Фарғона тинчлик форумида Иқтисодий тадқиқотлар ва ислоҳотлар маркази (ИТИМ) директори Обид Ҳакимов минтақанинг ижтимоий-иқтисодий тенденцияларига янгиланган баҳо берди.
Ўзбекистон президенти ҳузуридаги Стратегик ва минтақалараро тадқиқотлар институти (СМТИ) томонидан БМТнинг Превентив дипломатия бўйича минтақавий маркази, ЕХҲТ, Европа Иттифоқи ва қатор халқаро ҳамкорлар билан ҳамкорликда ташкил этилган форум Ўзбекистон, Тожикистон ва Қирғизистон ўртасида бўлинган водийни барқарор ривожлантириш механизмларини муҳокама қилиш майдонига айланди.
«Тинчлик дивиденди»
Март ойида имзоланган Ўзбекистон, Қирғизистон ва Тожикистон ўртасидаги давлат чегараларининг туташ нуқтаси тўғрисидаги шартнома, Ҳакимовнинг сўзларига кўра, «узоқ муддатли барқарорлик пойдевори» бўлди. Эндиги вазифа ана шу, «тинчлик дивиденди»ни барқарор ўсиш, янги ишлаб чиқариш занжирлари ва аҳоли даромадларини оширишга айлантиришдан иборат.
ИТИМ жиддий динамикани кўрсатмоқда: саккиз йил ичида Фарғона водийсининг ялпи ички маҳсулоти қарийб тўрт бараварга ўсди — 7,9 миллиард доллардан 19,8 миллиард долларгача. Ҳақиқий ўсиш қарийб 60 фоизни ташкил этди, бу ўртача республика кўрсаткичидан юқори. Бугунги кунда Ўзбекистон ялпи ички маҳсулотининг 17,2 фоизи минтақа ҳиссасига тўғри келади. Аҳоли сонининг ўсишига қарамай, аҳоли жон бошига реал ЯҲМ 37 фоизга ошди. Тунги ёритишнинг сунъий йўлдош маълумотларига кўра, аҳоли жон бошига ўртача даромад 68 фоизга — 1800 доллардан 3000 долларгача ошган.
Асосий ўзгариш иқтисодиёт тузилишида рўй берди. Фарғона водийси энди фақат қишлоқ хўжалиги мулки бўлмай қолди: хизматлар улуши 40 фоизгача, саноат ва қурилиш 28 фоизгача ўсди. Қишлоқ хўжалиги ишлаб чиқариши ҳам учдан бирга кўпайди. Минтақа экспорти 2,4 баробарга ошди, қўшни Қирғизистон ва Тожикистон билан ўзаро савдо ҳажми уч баробарга кўпайиб, 1,6 миллиард долларга етди.
2017−2024 йилларда вилоятда 31,2 миллиард долларлик лойиҳалар амалга оширилди, деярли бир миллион иш ўрни яратилди, камбағаллик даражаси 13,9 фоиздан 8,6 фоизгача пасайди. Ривожланишнинг асосий омиллари қаторида инфратузилмани такомиллаштириш: «Қўқон» эркин иқтисодий зонасини кенгайтириш, Наманган ва Андижондаги аэропортлар ҳамда юк ташиш марказларини модернизация қилиш, туризм ва саноат кластерларини шакллантириш каби йўналишлар бор.
«Яшил йўлаклар»дан агрокластерларгача
Обид Ҳакимов минтақавий ривожланишнинг янги мантиқини белгилайдиган ташаббуслар тўпламини тақдим этди. Булар орасида чегара тартиб-қоидаларини унификация қилиш ва «яшил йўлаклар»ни ишга тушириш, қўшма саноат ва агроқайта ишлаш кластерларини ташкил этиш, логистика хаблари ва кадрлар тайёрлаш тизимларини ривожлантириш кабилар бор. Узоқ муддатли молиялаштиришни талаб этадиган сув-энергетика ва экология лойиҳаларига алоҳида эътибор қаратилди.
Узоқ муддатли истиқболда ИТИМ икки томонлама битимлар тўпламидан Ўзбекистон, Тожикистон ва Қирғизистон ўртасидаги ўзаро ҳамкорликнинг тизимли уч томонлама моделига ўтишни таклиф этмоқда. Инфратузилмавий сармояларни мувофиқлаш, чегарадаги ягона стандартлар, қўшма ишлаб чиқаришлар — буларнинг барчаси барқарорлик иқтисодий тушунчага айланадиган Марказий Осиёнинг янги тараққиёт нуқтасини шакллантириш сари қўйилган қадамлардир.